Bugün, 20 Mayıs 2024 Pazartesi
POSTANE ISGALLERI (1)
“Gönüllere fedailik dolmali, Bagirmali ya adalet, ya ölüm.”*
Her türlü hak arama eylem ve etkinliklerinin, protesto gösterilerinin pek çogunun baslangiç ya da bitis noktasi PTT önleri olmaktadir. Peki, niye böyledir diye hiç düsündünüz mü? Postanelerimizi bu kadar önemli kilan nedir ve bu durum ne zamandan beri adet olmustur?
Iste bu sorunun dogru cevabini bulmak amaci ile tarihte biraz geriye gidince bakin neler olmus hep birlikte görelim. Bunun için önce Postanelerin kurulus ve gelisim tarihine kisaca bakmakta yarar var.
“Ülkemizde ilk Posta Teskilati, Tanzimat Fermani ile yasanan gelismelerin sonucu olarak Osmanli Devletinin tüm halkinin ve yabancilarin posta ihtiyaçlarina cevap vermek amaciyla 23 Ekim 1840 tarihinde kurulmustur. Ilk Postahane ise Istanbul`da Yeni Camii avlusunda Postahane-i Amire adi ile açilmistir.”
Peki, neden burada kurulmustu, yer seçiminde ne etkili olmustu dersiniz?
“Burasinin postane olarak seçilmesinin sebebi sehrin ortasinda bulunmasi, ticaret merkezlerine ve sahile yakin olmasiydi. Çünkü postanin ticaretle yakin ilgisi vardi ve deniz postaciligi içinde sahile yakin bir yer seçilmesi gerekiyordu. Ayrica bütün Istanbul’da bir merkezin açilacak olmasi dolayisi ile en islek yerde olmasi arzu edilmisti. Daha sonra vilâyet merkezlerinden baslamak üzere postahaneler yayginlastirilmistir.”
Yeni açilan bu Posta Merkezlerinde hangi hizmetler veriliyordu acaba?
“ Baslangiçta mektup, gazete gibi haberlesme maddelerinin kabulü ile baslayan posta hizmetine, kisa sürede para ve hafif esya kabulü de katilmistir. 1843 yilinda telgrafin icadini müteakip ülkemizde de telgraf hizmeti baslamis ve bu hizmeti disipline etmek üzere 1855 yilinda ayri bir Telgraf Müdürlügü kurulmustur.”**
Açilacagi yerler için bu kadar özen gösterilen postaneler’in nasil bir mekânda hizmet verecegi de belirli kurallara baglanmisti.
“Ilk dönemde Istanbul’un disinda tasrada açilacak postaneler için belirli standartlar belirlenmisti. Buna göre öncelikle postanenin giris kapisinin üzerine “postane” yazilacakti. Postane sehir merkezinde olacak ve posta görevlisinin çalisacagi bölüm ile postaneye bir posta maddesini göndermek ya da almak için gelenlerin arasinda bir kapi veya pencere bulunacakti. Dis kisimda bulunan gönderici veya alicilarla müdür bu kapi vasitasi ile temas kuracakti. Ilk dönem postaneleri hizmetin yapilabilecegi basit yapilardi. Bu özelliklere sahip bir oda varsa hemen postane yapilir, yoksa kiralanirdi.”
Posta merkezlerinde verilen hizmetlerin içerisinde telgraf hizmetinin yeri ise çok ayricalikliydi.
“Devletin genel telgrafçilik siyasetinde ise askeri haberlesme kadar önemli diger bazi konular da vardi. Buna göre telgraf tesisleri, ülke içi ve Avrupa`yla haberlesme amaciyla kurulacakti. Böylece halkin ve özellikle de tüccarin haberlesmesine olanak verilecek, merkezi yönetim güç kazanacak ve idareye gelir saglanacakti.”
Bu bilgilendirmelerden sonra gelelim yazimizin asil konusuna. PTT önlerinde basin açiklamalarini, içerde telgraf çekmeleri anladik ta bu isgaller nereden çikti? Hangi sebeplerle bu eylemler gerçeklestirilmis ve neler yasanmis?
Bunun için yakin tarihimizdeki halk isyanlarina bakmakta yarar var. Burada bu isyanlarin nedenlerine kisaca deginecegiz. Ancak isyanin bütün gelisim asamalarini ve sonuçlarini detaylica degerlendirmek bizim yazimizin ana konusu olmadigi için sadece ‘Postane Isgalleri’ boyutuyla ele almaya çalisacagiz.
Isyanlarin nedeninin genellikle valilerin keyfi yönetimi, agir vergiler ve yolsuzluklar olmasi nedeniyle sorunlarinin çözümü için ayaklananlarin sarayla iliski kurmalari kaçinilmaz bir durumdu. Bunu saglayabilecekleri en iyi kanal da dogal olarak telgraf merkezleri olacakti. Iste bu nedenle sorun çözülünceye kadar hükümet ve sarayla dogrudan iletisim için postaneler isgal ediliyor, haberlesme kontrol altina aliniyordu.
Gelecek yazimizda bu isyan ve isgalleri etraflica ele almaya çalisacagiz.
Dostlukla.
23.03.2015
*(Mehmet Nusret, “Tarihçe-i Erzurum Yahut Hemsehrilere Armagan”, Istanbul 1922, s.57-58. /…s.22). **1871 yilinda önce Posta Nazirligi ile Telgraf Müdürlügü birlestirilir, ardindan da 1909 yilinda yeni eklenen Telefon Hizmetleri ile PTT kurulmus olur. Tarihçeyle ilgili bilgiler PTT Genel Müdürlügünün 2007 yilinda yayinladigi “Geçmisten Günümüze Posta” isimli çalismadan alintilanmistir.
