Göbeklitepe tapinaklari hakkinda son dönemde artis gösteren çalismalar sonucunda bu tapinaklarin, buradan sorumlu rahipler tarafindan birtakim önemli ritüeller amaciyla kullanilmis oldugu ortaya çikmaktadir. Burada, önemli konumda bulunan rahip sinifinin o dönemde yasayan topluluk için de geçerli olabilecek mitolojik ve kozmolojik bilgilere sahip oldugu ve bu kutsal bilgileri o topluma dikilitaslara islenen semboller araciligiyla aktarmis olabilecekleri düsünülebilir. Rahip sinifi tanimlamasi kanimca yetersiz olmakla birlikte bu sinifa "saman-rahip" veya "kam-rahip" ya da sadece "kamlar" demek uygundur.
"Göbeklitepe Samanlari ve Sütunlara Islenmis Erk Hayvanlari" ve "Göbeklitepe Samanlari ve Ürettikleri Kozmik Sembolleradli yazilarimda belirtildigi ve öne sürüldügü üzere Göbeklitepe tapinak-gözlemevleri kamlarin özellikle gök ayinlerini gerçeklestirdikleri kutsal ritüel alaniydi. Özellikle 'ekinokslar' ve 'gün dönümleri' gibi yilin özel günlerinde belli ki kamlar bir araya gelerek, toplanarak önemli ve hayati gördükleri birtakim ritüeller gerçeklestirmekteydi. Türk kamlari da geçmis zamanlarda özel günlerde 12 kamli semah tören yapmaktaydi.Tapinaklari kazan Klaus Schmidt ve önemli bilim insani Andrew Collins de kamizmin Göbeklitepe tapinaklarindaki esas unsur oldugunu belirtmislerdir.
"Göbeklitepe Samanlari ve Ürettikleri Kozmik Semboller" adli yazimda ilginç bir sekilde çogu bilim insani ve arastirmaci tarafindan özellikle merak edilen ve ilk yazi elemanlari olarak da görülebilecek bazi simgelerin olasi anlamlarini vermistim. Bunlari astronomi ve kozmoloji-mitoloji baglaminda ele almis, çesitli kültürlerin de bu simgeleri kullanmis oldugu kanitindan yola çikarak ve ayni simgelerin ayni anlama gelebilecegi tezini destekler biçimde fikirlerimi öne atmistim. Örnegin D Tapinagi merkezi sütunlarindan birinde bulunan ve Latin harflerini andiran "H" ve "I" sembollerinin Kolomb-öncesi Amerika halklarinin kamlari tarafindan da astronomik amaçla kullanildigini belirtmistim. Bu semboller, iki Tau sembolünün uçlardan birlestirilmesiyle meydana gelmistir.
Isin ilginç yani Anadolu Türk kilimlerinde[ de bu simgelerin tipatip aynisinin bulundugu göstermis[ve ilgili simgelerinin anlamlarinin "I" simgesi için "Gök ve Yer'in evliligi sonucu ortaya çikan yasam" veya "Dogum için yaratici güçlerin birlesmesi", "H" simgesi için "Eril-Disil, Tanri-Tanriça kutsal evliligi" olabilecegi yönünde gerçekçi bir varsayim ortaya atmistim. Sonuç olarak doganin öz benligi olan dualitenin kamizmin de temel prensiplerinden biri oldugu bilgisinden yola çikarak Göbeklitepe'de olusturulan kozmolojinin de esas ögelerinin "Kozmik Dualite" oldugu yönünde bir fikir öne sürmüstüm. Peki ayni kozmoloji ögelerinin ilginç bir biçimde Mayalar'da da yer aldigi sonucu ortaya çiksa ne olurdu? Maya kozmolojisi ve Göbeklitepe kozmolojisi arasinda organik bir bag var midir? Aradaki binlerce yillik farka ragmen mitolojiler, inançlar vb. pek degismeden uzak cografyalara bile aktarilabilmis midir? Kesinlikle öyle.
Burada Maya kozmolojisini Mayalarin kutsal top oyunu (Öllamalitzli) üzerinden aktaracagim, çünkü Maya kutsal top oyunu Maya kozmolojisinin tam bir yansimasini olusturmaktadir. Ritüel amaçli oynanagelen Maya top oyunu Öllamalitzli, ilginçtir "H" seklinde bir top sahasinda oynanmaktadir. Ilk dönemlerde bu oyun, evrenin özünü temsil eden ve yasam-ölümle ilgili bir ritüel olarak görülmüstür. Inanisa göre, oyun alani 'orta ve alt dünyalar' arasinda yer almaktadir. Öllamalitzli iyi ve kötünün, isigin ve karanligin, evrendeki zit güçlerin savasini temsil etmektedir. Bu yönüyle oyun, KOZMIK DUALITE'nin Mayalar içindeki yansimasidir. Oyun her iki takimin eller kullanilmaksizin bir topa vücudun çesitli bölgelerini kullanmak suretiyle vurarak belirli yerlere konumlanmis pota benzeri halkalardan geçirilmesi üzerine kurgulanmistir. Günümüzde özellikle Guatemala'da hala oynanagelen bu oyun (Ölama), geçmis dönemde ölüm-kalim savasi olarak görülmekteydi, çünkü bir fikre göre kaybeden takim oyun sonunda kurban edilirdi. Yani, Öllamalitzli bir tür ölüm-kalim savasiydi. Öllamalitzli: Ölüm oyunu.
Öllamalitzli oyununun "H" seklinde bir oyun sahasinda oynandigini belirtmistim. Bu "H" simgesinin özel olarak tasarlandigini ve anlaminin da dualiteyi ifade ettigini söylüyorum. Evrenin iki zit gücünün savasmasi veya belki de yaratim için bir araya gelmesi. Aynen Göbeklitepe "H" simgesinin olasi anlami gibi. Bu bir tesadüf müdür? Hayir asla degil.
Mayalarin kutsal kitabi Popol Vuh'ta bu top oyunu kutsal bir figür olarak karsimiza çikar. Bu oyun, Maya kozmolojisinin bir yansimasini da olusturmaktadir. Maya Kozmolojisi'nde "Kahraman Ikizler" figürü oldukça kutsal görülmektedir. Bu ikizlerin isimleri Hunahpu veXbalanque'dir. Ikizler, Mayalarin mitsel atalarini da temsil etmektedir. Bu kahramanlar, gökyüzüne yükselip Ay'i ve Günes'i olusturmuslardir. Hunahpu ve Xbalanque, yer alti tanrilarini alt edip kötü güçlerin evrene egemen olmasini engeller. Bu sekilde evrendeki düzen ve denge kurulabilmis, ikizler de bu sekilde düzenin ve yasamin devaminin garantörü olarak görülmüslerdir. Burada aklimiza hemen Göbeklitepe tapinaklarinin en önemli özelligi olan ikiz merkezi sütunlari gelmelidir. Her tapinakta görülen ve çevre sütunlarin merkezinde yer alan iki daha uzun sütun. Acaba bu merkezi sütunlari biz Mayalarin 'Kahraman Ikizleri'nin öncüleri olarak görebilir miyiz? "Göbeklitepe Samanlari ve Ürettikleri Kozmik Semboller" adli yazimda bu sütunlarin Tanri-Tanriça, Günes-Ay veya Eril-Disil ilkeleri temsil ediyor olabilecegi üzerinde bir varsayimda bulunmustum. Belki de bu merkezi eril-disil iki sütun gökyüzünü veya evreni tasiyarak dünyadaki yasamin devamliligini garanti ediyordur.
Parsons'a göre Maya top oyunu kozmosun düzeninin birebir yansimasidir:
"Oyun sahasinin sekli, oyunun aktörleri, oyunun formu, kauçuk topun kendisi kozmik döngünün, ekinoksun ve mevsimsel tarimin verimi için temsil edilen temel kavramlardir. Kitlik-bereket, gökyüzü-yeryüzü, gündüz-gece, Günes-Ay, sabah ve aksam Venüs'ü ve çogunlukla ölüm-dogum. Oyunda esas alinan noktalardan biri de Günes'in ve Ay'in batisi ve dogumu, yani ölümü ve yeniden dogusu. Oyunda temsil edilen sey kozmik cisimlerin yeraltinda dünyasina gidisi ve yeniden yerüstüne dünyasina çikisidir."
Belli ki, Maya kozmolojisi ritüelistik bir oyun türüne dönüstürülmüstür. Çok büyük ihtimalle Maya kamlari bin yillardir üretilen kozmolojilerini ve mitolojilerini topluma anlatabilmenin yolunu bu sekilde bulabilmistir. Onlara göre her oyun kam-güçleri savasinin yansimasi olarak görülmelidir. Yakutça'da saman "oyun (ojun)" sözcügüyle ifade edilir. Mayalara göre yalnizca kam-rahipler yasamin ve ölümün sirrini bilebilir ve açiklayabilirlerdi.
Iste "H" seklindeki top sahasinin temsil ettigi anlam olan dualite, aynen Göbeklitepe "H" simgesinin içerdigi anlam gibidir. Bu bulgu, Göbeklitepe "H" sembolünün olasi anlamini üzerinde nasil isabetli bir yorum yapildiginin da bir kanitini sunmaktadir. Bulgu, Göbeklitepe ve Maya Kozmolojileri arasinda bir eslik-benzerlik sunmamiza olanak verir. Bazilari bu sembolün anlami üzerinde atip tuta dursun biz çesitli kültürlerin ilgili sembole verdikleri anlam üzerinden bilimsel bir varsayim yapmaya devam edelim. Dogru yöntem hiç kuskusuz budur.
Mikstekler, kodekslerinde kutsal oyun sahasinin merkezinde yer alan bazi deliklerin yeralti dünyasina açilan geçitler (portallar, kapilar) oldugunu belirtmislerdir. Ayni sekilde Göbeklitepe sütunlarinin bazilarinda yer alan bu tür delikleri Klaus Schmidt "ruh delikleri" olarak tanimlamis ve bunu kamizm ritüellerine baglamistir. Kamizmin ruh delikleri açisindan Göbeklitepe ve Maya Kozmolojileri arasinda bir benzerlik bulunmaktadir.
Popol Vuh'ta yer alan top sahasinin çizimlerinden birinde doguran bir tanriça resmedilmistir. Büyük ihtimalle 'kozmik dogum'un anlatildigi bu sahne ayni sekilde Göbeklitepe'de bir tasa islenmis olarak da yer almaktadir. Buradan anlasiliyor ki, Anadolu'nun en önemli figürü Anatanriça'nin kökenini Göbeklitepe'ye dek götürebilmekteyiz. Doguran tanriça figürleri de Göbeklitepe ve Maya Kozmolojileri arasinda bir benzerlige isaret eder.
Maya kozmolojisi evreni gökyüzü (Caan), yeryüzü (Cab) ve yeralti (Xibalba) olarak üçe böler. Bu üç dünyayi birbirine yasam agaci (Yaxche: Yase) baglar. Yasam:Yase. Kamizmin en önemli figürü olan bu üç dünya kozmolojisi aynen Maya kozmolojisinde de kendine yer bulmaktadir. Ben Göbeklitepe'de de bu tür bir kozmoloji anlayisi oldugunu düsünüyorum. Göbeklitepe de – adi üzerinde – gökyüzü ve yeryüzünü birbirine baglayan bir göbek bagidir, göbek kordonudur. Bir nevi dünyalari birbirine baglayan yasam agacidir, Yaxche'dir. Kamlara göre, dünya yasam gücünü gökyüzünden göbek bagi, göbek kordonu araciligiyla almaktadir. Göbek baginin oldugu yer Maya kozmolojisine göre de Göbeklitepe'de de 'dünyanin merkezi'dir, yani 'axis mundi'dir.
Maya kozmolojisinde kare seklinde betimlenen evrenin dengesini saglayan unsur dört adet Bakab'dir. Bakablar, yildizlarin ve gezegenlerin yerlerinde kalmalarini saglar. Ilginçtir, Göbeklitepe tapinaklarindan bazilari kare formundadir ve bu tapinaklarda dört adet sütun bulunmaktadir. Bu sütunlarin evrenin dengesini mi sagladigi düsünülüyordu? Son buzul çaginin ardindan, onca felaketten kurtulan ve belki de yeniden kurulan bir uygarligin insanlarinin bu tür inançlara sahip olabilmesi elbette dogaldir. O halde bir yeniden dogus mitolojisi söz konusu olmaktadir.
Görüldügü üzere bundan 12 bin yil önce insa edilmeye baslanmis Göbeklitepe tapinak-gözlemevlerinde olusturulmus veya devam ettirilmis mitoloji ve kozmoloji binlerce yil sonra daha sonraki kültürlerin mitoloji ve kozmolojilerinin altyapisini olusturmus olabilir. Misir ve Sümer mitolojilerinin Göbeklitepe'de olusturulan veya gelistirilen mitolojinin devami oldugu görüsü dile getirilmeye baslanmistir. Ben buna ek olarak, Maya kozmolojisini de ekliyorum. Semboller, mitolojik figürler vb. eslik ve benzerlikler bu tezi hakli çikarir yönde önemli kanitlar saglamaktadir. Umuyorum ki, konu hakkinda yapilacak daha ayrintili çalismalar tezimi destekler nitelikte olur