Bin pinardan simdi bin dert akiyor!

Dünyanin Alpler’den sonra oksijeni en bol olan yeri olarak biliniyordu. Su kaynaklarinin bollugu yüzünden antik çagdan bu yana “Bin Pinarli Ida” olarak aniliyordu. Öylesine güzel, yesil ve bereketliydi ki, mitolojide Tanrilarin Tanrisi Zeus’un bu dagda yasadigi söyleniyordu. Simdi adi asit gölleri, hava kirliligi ve madencilik yaralariyla anilan Kaz Daglari’ndan bahsediyoruz! Bin Pinarli Ida’nin,  Kaz Daglari’nin sularinin agir metal kirliligi raporlandi. 

Altin madenciligi basta olmak üzere kömür, kursun, molibden gibi yogun madencilik faaliyetlerinin sürdürüldügü Kaz Daglari’nda yeralti sularindaki agir metal oranlarinin, insan sagligini tehdit eder boyutta oldugu bilimsel bir çalisma ile ortaya kondu. Çalismada madencilik faaliyetlerinin yogun olarak yapildigi yerlerde kan ve saçlardaki arsenik ve kursun degerlerinin yüksekligi dikkat çekiyor.

BÖLGEYE ÖZGÜN ILK ÇALISMA

4-6 Aralik 2013 tarihlerinde Antalya’da yapilan 2. Tibbi Jeoloji Çalistayi’na sunulan bilimsel bir arastirma Kaz Daglari ve çevresindeki su kaynaklarinda bulunan agir metal kirliligine dair önemli veriler sunuyor. Çanakkale 18 Mart, Izmir Yüksek Teknoloji, Izmir Dokuz Eylül ve Marmara Üniversiteleri Tip ve Mühendislik Fakültesine bagli 5 bilim insani tarafindan yapilan “Su Kaynaklarinda Bulunan Agir Metallerin Insan Sagligina Etkisi: Örnek Biga Yarimadasi” baslikli çalisma bölgeye özgün yapilan ilk çalisma oldu. 

NEDEN MADEN ISLETMELERI MI?

Metalik madenciligin yogun olarak yapildigi ve onlarca altin madeninin isletmeye geçmek için çalismalarini sürdürdügü Kaz Daglari ve yöresindeki yer alti ve yüzey sularinda yüksek bulunan arsenik, kursun vb. agir metal oranlarinin yörede isletilmekte olan kursun ve diger maden isletmeleriyle kirletildigi düsünülüyor. Bilimsel çalisma kanserden ölümlerin yaygin oldugu bölgede kamuoyundaki  kaygilari daha da arttiracak nitelikte.

KAN VE SAÇ ÖRNEKLERI INCELENDI

Biga Yarimadasi’nda 2007-2009 yillari arasinda, alandaki su kaynaklarinda bulunan agir metal kirliligine bagli saglik sorunlarinin incelendigi çalismada, Çan ve Bayramiç havzalarinda bulunan yüksek orandaki arsenik degerlere dikkat çekiliyor. Yer alti suyu kaynaklarinda yüksek düzeyde arsenik bulunan bölgelerde kan ve saç örneklerinde arsenik ve kursun düzeyleri irdelenirken, sularda yüksek alüminyum bulunan kesimlerde de tibbi çalismalar yapildi. Çalismada Çan ve Bayramiç’teki  kandaki arsenik ve kursun düzeyi bulgularina iliskin söyle deniliyor; “Madencilik disinda Çan merkez yerlesiminin çanak konumunda olmasi hava kirliliginin daha yogun olmasina buna bagli olarak da kursun degerlerinin yüksek olmasina yol açmis olabilir. Ayrica, Çan ilçe merkezinde TKI kömür isletmelerine ait bir kömür isletmesi bulunmaktadir. Bölgede kursun degerleri bu saha etrafinda bulunan köylerdeki insanlarda en yüksek degerlerdedir.”

HAVA TEMIZ AMA...

Çan bölgesindeki hava kirliligi parametrelerinin Bayramiç merkezinden daha yüksek olmasina ragmen, havasi temiz olan kirsal alanda madencilik faaliyetlerinin yaygin oldugu bölgelerde kan ve saçtaki degerlerin Bayramiç’e göre daha yüksek düzeyde oldugu gözlendi. Yöredeki Ahlatliburun, Tepeköy, Malliköy ve Çekiçler’de arsenik degerleri en yüksek çikarken, benzer sekilde kan ve arsenik degerleri de bu bölgelerde yüksek çikmis. Çalismada Sögütalan köyünde sularda arsenik degerleri düsük olmakla birlikte, kan arsenik düzeyi yüksek bulunmus. Çalisma yerlesim yerlerindeki su arsenik degerleriyle yerlesimlerden elde edilen saçtaki arsenik degerleri arasindaki iliskiyi “Anlamli ve güçlü bir korelasyon bulunmustur” seklinde tanimliyor. 

KÖYLER TEHDIT ALTINDA

Bu veriler isletme asamasina gelen Alamosgold altin isletmelerinin bulundugu Sögütalan ve Kizilelma köylerinin simdiden tehdit altinda oldugunu ortaya koymakta. Çalismada sulardaki kursun düzeylerinin de Çan köylerinden Keçiagili, Kizilelma ve Malliköy’de yüksek oldugunu, Çan merkezde ve Sögütalan’da da bazi örneklerde yüksek degerlerin gözlendigi dile getirilirken; “Kan kursun düzeyleri de genelde bu sonuçlara paralel gitmektedir.” deniliyor. Çan ve Bayramiç ilçelerinde sürdürülen çalismada kan ve saçtaki agir metal degerleri yönünden “ maruziyet yükü” olduguna dikkat çekilirken, kronik maruziyetin artmasi durumunda degerlerin artabilecegine  vurgu yapiliyor. Bölgede kömür sahalarina ve altere olmus (degisime ugramis) volkanik birimlere yakin yerlerde kan kursun düzeylerinin yüksek çiktiginin alti çiziliyor. 

BILISSEL BOZUKLUK VE ALÜMINYUM ILISKISI

Yine Alamosgold Kirazli altin-gümüs isletmesinin bulundugu alanda yer alan ve Balaban Eksi Su kaynagi olarak bilinen yöre halkinin ve Çanakkalelilerin içme suyu olarak yillarca kullandigi su kaynaginin  asidik karakterli ve alüminyum yüklü oldugu saptanmis. Kirazli bölgesinde yasayanlarda yüksek oranda bilissel bozukluk olmasi, daha fazla oranda nöropati saptanmasinin, yüksek vitamin B-12 yetersizligine ragmen, alüminyuma ait süpheleri de arttirdigi dile getirilerek, konunun izlenmesi gerektigi belirtiliyor. Ayrica alanda bulunan bir çok asit gölünün hem su kaynaklari hem de insan sagligi açisindan ciddi risk olusturdugu dile getiriliyor. Yöredeki bazi köylerin içme sularina “içilemez raporu” verildigi bilinirken, köylüler yetkililerden sorunlarina çare bulunmasini, güvenilir içme suyu hizmeti saglanmasini istiyor.