Katilim bankalarinin en tepedeki danismani olan ünlü Ilahiyat Profesörü Hayrettin Karaman, Hazine’nin çikardigi gelire endeksli senetlerin (GES) devlet tahvilinden farksiz oldugunu yani faiz içerdigini belirtti. Fetva niteligindeki bu tespit ellerinde 1 milyar liralik GES olan katilim bankalarinda sok etkisi yaratti. Katilim bankalari yeni GES ihalesine katilmazken ellerindeki 1 milyar liralik senedi de geri vermek ve Sukuk türü bir enstrümanla degistirmek için Hazine’nin kapisini çaldi.
Islami bankacilik prensiplerine göre çalisan katilim bankalarinda ‘faiz’ soku yasaniyor. Her sey ünlü ilahiyat profesörü Hayrettin Karaman’in geçen ay verdigi bir fetvayla basladi. Karaman, geçen ay devletin 2009’dan bu yana ihraç ettigi ve ‘faizsiz ürün olarak’ tanimlanan Gelire Endeksli Senetlerin (GES) faiz içerdigini açikladi. Bu açiklama kasalarinda 1 milyar liralik GES bulunan katilim bankalarinda soguk dus etkisi yaratirken, Hazine’yi de zor duruma düsürdü. Çünkü Karaman’in açiklamalarinin ardindan katilim bankalari Hazine’nin açtigi GES ihalesine katilmadi.
Ayrica halen kasalarinda bulunan gelire endeksli senetlerin ‘dini açidan daha uygun’ ürünlerle takas edilmesi için Hazine’ye basvurdu. Katilim Bankalari Birligi Genel Sekreteri Osman Akyüz, “Hazine yetkilileri ile bir araya geldik. Bu tahvillerin itfa tarihine kadar bunlari kira sertifikasi yani sukuk ile takas etmelerini rica ettik. Eger itfa tarihi olan Agustos’a kadar sukuk çikarsa bizlerde ciddi anlamda rahatlayacagiz” bilgisini verdi.
Hazine ihalesine katilmadilar
Islami bankacilik esaslariyla çalisan katilim bankalarini sasirtan olaylar zinciri geçen ay basladi. Ünlü ilahiyat profesörü Prof. Dr Hayrettin Karaman, 19 Subat 2012 tarihinde Yeni Safak gazetesinde “Devletin Borç Senetleri” baslikli bir yazi kaleme aldi. Karaman, yazisinda daha önce dini açidan sakinca görülmeyen Gelire Endeksli Senetlerin (GES) yapisal anlamda sorunlar içerdigini belirterek, “GES’ler devlet tahvili gibidir. Gelir ortakligi senedi (GOS) haline gelmedikçe bunlarin geliri de faizdir” dedi.
Katilim bankalarina dini konularda danismanlik yapan Karaman’in yazisi sektörde bomba etkisi yaratirken, açiklamayi önceden ögrenen katilim bankalari Hazine’nin 17 Subat’taki GES ihalesine katilmadi. Katilim Bankalari Birligi Genel Sekreteri Osman Akyüz bu konuda sunlari söyledi:
Kasada 1 milyarlik GES var
“Hayrettin Karaman Hoca’nin söyledikleri bizler açisindan baglayicidir. Dolayisiyla artik bu noktadan itibaren yeni bir yol haritasina ihtiyacimiz oldugunu düsündük ve Hazine yetkilileri ile bir araya geldik. Bizim önerimiz su oldu; katilim bankalarinin elinde halen yaklasik 1 milyar liralik GES var. ‘Bunlari alin, karsiliginda bize kira sertifikasi (sukuk) verin’ dedik. Bu takas islemiyle hem katilim bankalarinin yasadigi sorunlar çözülmüs olur, hem de uzun zamandir tartisilan kira sertifikalari devlet eliyle hayata geçirilmis olur. Talebimiz itfalarin gerçeklesecegi Agustos ayina kadar Hazine’nin Türk lirasi üzerinden kira sertifikasi çikarmasi.”
Katilim Bankalari Birligi verilerine görev Mart ayi itibariyla 3 katilim bankasinin portföyünde toplam 984 milyon liralik GES bulunuyor. Kisi ve kurumlarin elinde ise 459 milyonluk GES var.
GES NEDIR?
Gelire Endeksli Senetler: Hazine Müstesarligi, 2009 yilinda devlet iç borçlanma senetlerinin yatirimci tabanini genisletmek ve finansal araçlari çesitlendirmek amaciyla bütçeye aktarilan vergi disi gelirlere endeksli senetler (GES) ihraç etmeye basladi. Getirileri TPAO, Devlet Malzeme Ofisi, Devlet Hava Meydanlari Isletmeleri ve Kiyi Emniyeti Genel Müdürlügü’nden bütçeye aktarilan hâsilat paylarina endekslenen GES ihraçlarina 2009-2010 döneminde katilim bankalari ile muhafazakar yatirimcilar büyük ilgi gösterdi.
Hayrettin Karaman ne yazmisti?
Bugünlerde Ziraat Bankasi’nin bono, Hazine’nin de gelire endeksli senet (GES) ihraç edecegine dair haberler okuyoruz. Laik bir ülkede faiz yemekte sakinca görmeyen kimselerin bulunmasi tabiidir ve bunlara karsi yapacagimiz, diyecegimiz bir sey yoktur.
Faizin haram olduguna inanan ve faiz yemekten uzak durmak isteyen kimseler için bazi açiklamalar yapmak gerekiyor.
Baslangiç döneminde helal idi
Devlet vatandasindan borç para alir, buna karsi üzerinde faizi veya baska bir sekilde getirisi yazili senet verirse “faizli borç” almis olur. Verdigi getiri faizdir ve fertlerin birbirinden alip verdigi faize nispetle manevi-din sorumlulugu daha agirdir. Bir kisiden faiz alanin yedigi harami ve kul hakkini telafi etmesi mümkündür; günahina tevbe eder, aldigi faizi de sahibine iade eder. Devletten faiz alan kimse ise, devlete vergi ödeyen milyonlarin hakkini yemis olur.
Bankalarin ve sirketlerin ihraç ettikleri tahviller ve bonolar faizli borç senetleridir. Bunlari satin alanlar, üzerlerinde yazili olan faiz oranlarinda faiz gelirini alip yemektedirler ki, Islam’a göre bu islem ve bu gelir haramdir. Hazine’nin çikardigi gelire endeksli senet (GES)ler de bir iki yil önce çikarilanin devami olsa gerektir. GES’ler ilk çikarildiginda “endekslendikleri gelir kaynaklari” helal gelirlerin kaynaklari oldugunu ve devletin bu kaynaklardaki hakkini senet mukabilinde satin alana devrettigini göz önüne alarak (böyle olmasi gerektigini, buna çevrilmesi lazim geldigini söyleyerek) müspet karsilamistik. Bu gelir kaynaklari sunlardi: T.Petrolleri Anonim Ortakligi (TPAO), Devlet Malzeme Ofisi (DMO), Devlet Hava Meydanlari Isletmeleri (DHMI) ve Kiyi Emniyeti Genel Müdürlügü’nden (KIYEM).
GES’ten elde edilen?gelir faizdir
Bunlardan bütçe’ye aktarilan hasilat paylari, mali bir hakkin devri yoluyla “senet alanlara” devredilmis olacakti. Özel görüsmelerde bazi ilgililere “Bu senetlerin “gelire endeksli senet (GES)” degil, “gelir ortakligi senedi (GOS)” olmasi gerektigini, maksat bu ise adinin da böyle olmasi gerektigini, ayrica bu senetlerin “devletin borçlanma enstrümanlarini çesitlendirme” amaci ile ve borçlanma mahiyetinde olmamasi, devletin hakki olan bazi helal gelirlerin “senet mukabilinde bedeli ile geçici devri” mahiyetinde olmasi gerektigini israrla söylemistim. Medyaya düsen haberlerden, eski sekilde (gelire endeksli oldugu için faizli borçlanma olarak) devam edecegini üzülerek ögrendim. Gelire endeksli senet (GES) oldugu sürece bu senetler de “devlet tahvili gibidir. Gelir ortakligi senedi (GOS) haline gelmedikçe bunlarin geliri de faizdir.
Ilahiyatçilardan olusan bir Sheria Board görüs veriyor
- Islami prensiplere göre hareket eden katilim bankalari çok siki prensiplerle çalisiyor. Çikarilacak her finansal ürün veya hizmet için ‘Danisma Kurulu’ olarak tanimlanan ve tamami ilahiyatçilardan olusan bir kuruldan görüs aliniyor.
- Katilim bankalari ürün ve hizmet gelistirme ve piyasaya sunma asamalarinda bünyelerinde yer alan danisma kurullarina sik sik basvuruyor. Bu kurullarin, yeni gelistirilen ürünlerin uygunluguna dair görüs beyan edip bunlari reddetme yetkileri var. Kurul uygun görmezse o ürün veya hizmet satin piyasaya sürülmüyor.
- Türkiye’de her katilim bankasinin bir dini danismani var. Prof. Dr Hayrettin Karaman, bu alandaki en yetkin isim oldugu için Karaman’in açiklamalari muhafazakar camiada çok ciddiye alniyor. Bu alandaki en saygin isim olarak Karaman kabul ediliyor.
- Küresel anlamda da ‘Danisma Kurulu’ çok özel bir yere sahip. Bugün gelismis piyasalarinin hemen hepsinde faaliyet gösteren‘Islami Endeks’ gibi ürünlerin çikarilmasi sirasinda ‘Seriat Kurulu (Sheria Board)’ olarak tanimlanan dini danisma kurullarinin görüslerine basvuruluyor. Hatta dünya çapinda finansal hizmetler alaninda görüs bildiren ‘Danisma Kurullari’ bile var.