Esenler,dogan görünümlü sahin

TEM E-5 baglanti yolunda seyrederken yanindan geçtigimiz sira sira binalar… Caddeye bakan yüzlerine Amerikan dis cephe kaplamasi giydirilmis. Ne var ki fakir mahallesindeki zengin çocuk gibi yani basindaki sivasiz, boyasiz apartmanlar arasinda hayli siritiyor. Kimi renk uyumsuzlugunun kurbani ama en dikkat çekeni bir seyleri saklama çabasi… 
Esenler Belediyesi tarafindan yürütülen ‘Güzel Esenler’ projesinden bahsediyoruz. Bu proje kapsaminda ilçedeki 140’i askin binanin cephe giydirmeleri yapildi. IBB ve sponsor kuruluslarin destegiyle hayat bulan çalismanin amaci ‘ilçenin çehresini kötü görüntüden kurtarmak’ ve ‘sehir estetigine yakisan bina cephelerine kavusturmak’. Tabii, bu hususta ne kadar basarili olundugu muamma. 
Tartisma iki altbaslik üzerinden sekilleniyor: Proje yöntemi ve estetik algisi… Söylenene göre binalarin dis cepheleri Selçuklu mimarisine uygun olarak giydirilmis. Yöntem mevzuuna geldigimizde ise ‘tektiplestirme’ argümani öne çikiyor. Lakin son 30 yilda, binalari ‘havuz dibi kaplama malzemesi’ olarak üretilmis ‘betebe’ mozaiklerine bürünen bir kent için pek de yeni sayilmaz bu tartisma. 
“12 Eylül döneminde de binalara nizam vermeye çalisildi, çogunun ön cephesi beyaza boyandi” diyor Insan Yerlesimleri Dernegi Baskani Mimar Korhan Gümüs. “Böyle bir düzenleme anlayisi ve anonimlestirme otoriter toplumlarda vardir” diye de ekliyor. Pek çok belediyenin kentsel tasarim ilkeleri dogrultusunda adimlar attigini söyleyen Gümüs, kurumlar arasindaki bu tip kentsel tasarim rekabetinden rahatsiz. “Bu anlayisa karsi entelektüel bir direnis gerekli” diyor. Gümüs’e göre projelerin temelinde bir insan haklari problemi yatmakta. Türkiye modernlesmenin mirasiyla henüz hesaplasamadigi için, bu tip anonim kaliplar etrafinda ‘güzelligin’ dayatildigini belirten mimar, kamu alanlarina böylesine projelerle yön vermeye çalismanin da ifade özgürlügü temelinden insan haklarina aykiri oldugunu savunuyor. 

Misafir odasi gibi… 

‘Güzel Esenler’ projesi simdilik komsu ilçelerin sakinlerine yönelik olsa gerek. Zira ön cephelerine mantolama yapilan yol üstü binalarin yan sokaklarindan girdigimizde, pek çok yapinin sivasiz oldugunu görüyoruz. Bu anlayisin ikiyüzlü ve çocukça oldugunu söyleyen Korhan Gümüs, “Binalarin yanina bakiyorsunuz, çehre birden degisiyor” derken ilginç bir örnek veriyor. “Hani eskiden evlerin misafir odasi vardi, sadece misafirler için süslemeler yapilirdi. Iste bu onun gibi bir sey. Ama bunu anlayisla karsilamali. Zira dünyanin her yerinde böyle komik durumlar oldu” diyor. 
Gümüs’e göre “Bu hususta neler yapmali” sorusunun cevabi su sekilde: “Öncelikle entelektüel üretim yapan üniversiteler ne yapiyor diye bakmali. Ancak Istanbul ’a baktigimizda kent hurdaliga dönmüs durumda. Dünyanin parasi harcaniyor ama bir türlü düzenlenemiyor. Bu çarpikligi böyle onarmaya çalismak çocukça. Belediyeler, tipki Kenan Evren’in “Düzeltin” demesi gibi yapmaya çalisiyor. Geçmiste de böyle ilkellikler yasandi ama kamu sahamiz giderek bir krize dogru sürükleniyor. Sadece belediyeleri elestirmek istemiyorum ama böyle konularda meslek odalarinin da sorumlulugu var. Mimarlar Odasi kamusal isleyis üzerinde söz sahibi olmali.” 
1980’lerden sonra koca bir kenti sadirvana çeviren mozaik tutkusu, artik yerini Amerikan dis cephe kaplamasina birakmis. Ve rakamlar da bunu kanitlar nitelikte. Zira sektör geçen yil yüzde 15’lik büyüme ivmesi göstermis. Belediyelerin ‘kentsel tasarim’ rekabeti sayesinde de bu ‘modanin’ Esenler’den Istanbul geneline yayilmasi ve tüm kenti tektiplestirilmis bir toplu konut alanina dönüstürmesi pek de uzak görünmüyor.

Kente ‘turist gözlügüyle’ bakiyorlar

Mimar Ömer Kanipak: Bu tip ‘güzellestirme’, ‘ihya etme’, ‘sagliklilastirma’ etiketleriyle o kadar çok uygulama gördük ki bunlari eskisi gibi tepkiyle karsilamak yerine artik eglenceli bulmaya basladim. Ne de olsa ‘Dogan görünümlü Sahin’ gibi bir kavrami kültürüne katmis, her seyi kaplayarak düzeltebilecegine inananlarin çogunlukta oldugu bir toplumuz. Iyi tarafindan bakalim; bu uygulamalar sayesinde akademisyenler için onlarca yil yetecek malzeme çikmis durumda. AKP yönetimi kalkinmayi fetislestirdigi için dörtnala yaptigi uygulamalarinda anlam aramak yersiz. Kenti yönetenler yaratici düsüncelerden faydalanmakla vakit kaybetmek yerine klise çözümlerle bir seyler yapmaya çalisiyor. Bugün kentleri sekillendirme kapasitesi olan kadrolarin çok büyük çogunlugunun ortak bir paydasi var: Kentlere bir ‘turist gözlügü’ ile bakiyorlar. Nasil isledigi degil nasil göründügü önemli. Sasirmak yerine bu ‘turist bakisi’ sendromunu anlamaya çalismamiz gerek.

Dünyadan ‘kamuflaj’ örnekleri

Potemkin Köyü: Bu tip kamuflajin tarihte ilk örnegine Çarlik Rusyasi döneminden kalma bir hikâyeyle rastliyoruz. ‘Potemkin Köyü’ olarak bilinen bu olayda anlatilanlara göre Çariçe II. Katherina, Ukrayna ziyareti sirasinda sevgilisi Grigory Potemkin’in köyünü de görmek ister. Ancak bölgeye öylesine bir yoksulluk hâkimdir ki ayni Potemkin bunlari saklamak için kartondan bir dizi ev dekoru yaptirir. Dinyeper Nehri’nin öteki yanindan köye bakan Çariçe ise bu dekorlari fark etmeden, tatli bir Kirim köyüne geldigini düsünerek geziden mesut ayrilir. 
ABD: 1983’te New York Belediyesi, Bronx mahallesindeki terk edilmis binalari örtbas etmek için apartmanlarin pencerelerine Venedik panjuru ve çiçek yerlestirme karari aldi. 2010 yilinda ise Cleveland, Cincinnati ve Chicago’nun banliyölerinde benzer bir uygulama yapildi. Issiz binalarin dis cephesi kontrplakla kaplandi. Kaplamalarin üzeri boyanarak, evlerin içinde birileri yasiyor havasi verildi. 
Avrupa ve G. AmerIka: Utanç Duvari’nin yikilmasinin ardindan kentin iki yakasi arasindaki farki kapatmak için Berlin’de de bu tip projeler uygulandi. Ancak ekonomik gücü olmayan Dogu Berlinliler, sira sira tek-tip apartmanlarin yer aldigi toplu konutlarda yasamaya mahkûm edildi. Brezilya’nin Rio de Janerio kentinde ise favelalar ile kent merkezi arasina yüksek bir duvar çekildi. Sehre gelen turistlerin çirkin görüntülerle karsilasmamasi için binalarin ön cepheleri Hollandali sanatçilar tarafindan restore edildi, degisik renklere boyandi.