Bugün, 23 Nisan 2024 Salı
Hizmet sektörü, pandemi döneminin basindan bu yana en fazla magduriyetin yasandigi, sorunlarin katlandigi sektörlerin basinda gelir. Bu sektörün içinde ise yine “en”leri fast food (çabuk yemek) çalisanlari yasar. Hiçbir sendikal örgütlülügün olmadigi fast food sektöründe çalisanlar, patronlarin son dönemdeki kriz firsatçiliginin açik hedefi haline gelmis durumda. DISK’e bagli Gida-Is Sendikasinin bu alana yönelik çalismasi kapsaminda isçilerle yaptigimiz görüsmeler bir dokun bin ah isit misali. Çogu AVM’lerde çalisan fast food isçilerinin yogun temposuna birçogumuz tanik olmusuzdur. Bu yogun temponun arkasinda çok daha vahim bir çalisma ortami oldugunu ise çalisanlarin söyledikleriyle daha iyi anliyoruz.
AVM’lerde çalisanlar ile görüsmek için gittigimizde gözümüz servis masasinin arkasindaki üretim alanina kayiyor. Adeta bir fabrika gibi bir isleyis var orada da. Ancak dahasi da var. Bu çalisma temposunun disinda uygulanan mobbing, çalisanlarin hak ettikleri yillik izinlerinin kullandirilmamasi, hasta olan isçinin doktora gittigi ya da istirahat raporu aldiginda vardiya degisikligi ya da sürgün gibi yöntemlerle cezalandirilmasi, istifa etmesi için tutanak tutulmasi, sürekli ayni tür yemegi yemege zorlanmalari... Bazen 14-15 saate varan çalisma saatleri ile Türkiye’deki yüz binlerce çalisanin ücreti asgari ücret civarinda.
Gida-Is’in birebir görüstügü ya da sosyal medya üzerinden iletisim kuruldugunda isçilerin dikkat çektigi sorunlardan bazilari su sekilde:
“Bu ay izin günleri disinda her gün 14 saat çalistim ve 3 bin 200 TL maas aldim” diyor biri Vardiya Müdürü, Restoran Müdürü ya da süpervizör olarak çalisan birçok kisi de sikayetçi. Fazla mesai ücreti alamadiklari için çogu zaman normal statüdeki isçilerden de daha az ücret alabiliyorlar. Üstelik onlarla birlikte çalisip birçok sorumlulugu da tasiyarak. Müdür olarak çalisan biri sadece 3 bin 159 TL ücret alabilmis ve fazla mesaileri hiç sayilmiyor. Kovid oldugu için rapor kullanmak zorunda kalan bir isçi bile rapor kullandigi için baski gördügünü söylüyor.
Isçilerin en ufak bir itirazinda ya da haksizliklara karsi çiktiklarinda karsilastiklari geleneksel cümle bu: “Begenmiyorsaniz istifanizi verebilirsiniz.”
“7.5 yil çalistim ben bunca emegimi niye birakip gideyim” diyor bir isçi, sonrasinda da ekliyor: “Ama artik dayanilacak gibi degil.” Özellikle sosyal medya üzerinden yapilan konusmalarda isçilerin çogu tazminati nasil alacaklarinin yollarini arastiriyor, soruyor. Senelik izinlerini kullanamadiklarini ve isin disinda kendilerini yenilemeye pek firsat bulamadiklari için tükenmislik oldukça görünür durumda. Senelik iznini kullanmak istediginde “Imkani yok nasil gideceksin eleman yok” yanitini aldigini söylüyor bir isçi. Isçilerin 2-3 yillik süre için biriken izinleri var, her istediklerinde de “Su an kullandiramayiz” yanitini aliyorlar. Sendikaya gelen sorularin içinde en çok rastlanilanlardan biri de “Ben isten çikarsam izin parami yatirirlar mi, ne zaman yatirirlar?”
Isçi sirkülasyonunun da çok yogun oldugu, özellikle genç kadin ve üniversite mezunu çogunlugun çalistigi bu sektör issizlikten çaresiz kalanlar için bir ugrak olmus. Bu issizlik ve çaresizligi ise sirketler firsata çevirmis.
Sirketler için, issizligin artmasi ülkedeki genel ekonomik kriz ve pandemi ortami hem baskiyi hem de hak gasplarini artirmak için bir vesile olmus. Fast food sektöründeki çogu sirket ülkedeki yeni yatirimlarinin artmasi ve büyüme yüzdeleri ile övünüyor, “basari”dan bahsediyor. Sirketler çalisanlarin ileride sendikalasma ihtimaline karsida birçok önlem almaya çalismis. Fast food sektöründeki büyük firmalarda sirket içinde birden fazla is kolu var. Örnegin AVM’deki bir restoranin çalisanlari turizm is kolunda yer alirken bir baskasinda ayni isi yapmasina ragmen gida is kolu olarak geçiyor. Gida-Is Sendikasi örgütlenme sürecinde karsilastiklari en büyük sorunun bu oldugunu bildiriyor. Bununla beraber yüz binlerce isçinin istihdam edildigi bu alanlar çok daginik. On binlerce restoran içerisinde hangisinin hangi is koluna girdigini tespit etmek güçlesiyor. Ayrica taseronun taseronu franchising sistemi ile de (bu sistemde markanin imtiyaz hakki sahibi, belirli süre, kosul ve sinirlari kapsayan anlasmayla bagimsiz yatirimcilara sistemini ve markasini kullandirir) sahis sirketler büyük markalarin bayiligi aldiginda isçiler küçük gruplar halinde birçok sirkete bölünmüs oluyor.Kaynak/ Evrensel/ Cihat Sezer
