IKTIDAR BASKISI VE YEREL YÖNETIMLER
Ülkemizde Yerel Yönetimler ile Merkezi Hükümetlerin arasinda eger ayni partiden degillerse sürekli bir çekisme, çatisma ve zitlasmanin oldugu bilinen ve son süreçte de sikça yasadigimiz bir gerçekligimizdir.
Muhalefete ait Belediyelere uygulanan baski ve denetimler o kadar yogun olarak yasaniyor ki, bu belediyeler merkezi hükümetten bir yardim alamadiklari gibi kendi öz kaynaklarini dahi yöre halkina hizmet için kullanmakta çok çesitli engelleme ve sorunlarla karsi karsiya kaliyorlar.
Buna ait en son örnekleri olarak Dikili Belediye Baskani Osman Özgüven’in ve Izmir Büyüksehir Belediyesinin basina gelenleri tüm kamuoyu önünde bizler de izliyoruz. Siyasi nedenlerle gözaltina alinan, hapse atilan onlarca Belediye Baskani var. Halkin oylariyla seçiliyorlar ama merkezi hükümet siyasi irade ve yetkisini kullanarak bir biçimde onlari görevden aliyor.
Halkin oylariyla seçilmenin yasalligin da ötesinde ne kadar önemli ve hakli bir mesruiyet yarattigini ise gelin yakin tarihimizden bir örnek ile açiklamaya çalisalim. Cumhuriyetin ilk yillarina, çok partili yasama bir geçis denemesinin yapildigi 1930 yilina gidelim.
1930 yilinda yapilan Yerel Seçimlerde tek muhalefet partisi olan Serbest Cumhuriyet Firkasi hiç de küçümsenmeyecek basarilar elde eder. Dönemin Içisleri Bakani seçimlerde ülke düzeyindeki 502 Belediye Baskanligindan 22’sini muhalefetin kazandigini açiklar.
Muhalefetin lideri olan Fethi Bey ise “Belediye seçimlerini aslinda katildigimiz her yerde Serbest Firka kazandi. Halk Firkasi aslinda her yerde yenilmistir. Bunu karsimizdakiler istisnasiz biliyordu” seklinde bir açiklama yapmistir.
Bir süre sonra çesitli siyasi endise ve sebeplerden dolayi devrin Danistay’i olan “Surayi Devlet” bu partiyi (Serbest Firkayi) kapatir. Bu gelismeler üzerine partinin kazandigi Belediye Baskanlari da görevden alinarak yerlerine CHP’li baskanlar atanir.
Yazimiza konu olan örnek olay ise Samsun’da yasanir. O yil yapilan Belediye Baskanligi seçimini Serbest Firka’nin adayi Bosnakzade Resai Bey kazanmistir. Danistayin Firkayi kapatmasi üzerine o partiden seçilen tüm Belediye Baskanlari görevden alinma ya da istifa etmesine ragmen Samsun Belediye Baskani istifa etmeyerek direnir. Bu sirada bir yurt gezisi nedeniyle Atatürk de Samsuna gelmistir.
Konuyla hemen ilgilenen Atatürk Belediye Baskanini görüsmeye çagirir. Birlikte yedikleri yemek sofrasinda baskana hitaben; “Simdi Reis Beyefendi, zatiâlinizde artik feshedilmis bir partinin belediye reisi olarak vazifenize devam etmek istemezsiniz. Degil mi? Istifa ediniz, yeniden seçim yapilsin belki yine zatiâliniz seçilirsiniz” der.
Belediye Baskani ise cevaben; “Pasam bendeniz Serbest Firkayi tanimiyorum ve Reislige de o firkanin namzedi olarak seçildigimi kabul etmiyorum. Bu seçim halkin sahsima karsi bir itimadi seklinde tecelli etmistir. (…) Eger bendenizin bu iste kalmasi arzu buyurulmuyorsa hükümetin elinde kuvvet vardir. Seçimi feshedin.(…)” demistir.
Baskanin bu cevabi üzerine Atatürk’ün “Düsündügünüz dogru, arzu ettiginiz gibi olsun” cevabini verdigi ve gelismeleri kendisine dogru aktarmadigi için dönemin Samsun Valisine (Kazim Inanç Pasa)çok kizdigi belirtilmektedir. *
Bosnakzade Resai Bey. 20 Ekim 1930 ile 8 Mart 1931tarihleri arasinda toplam 139 gün görev yapmistir. Atatürk’ün bu yurt gezisinde 1930 yilinin 22 Kasiminda Samsun’a geldigi ve bahsedilen görüsmenin de bir gün sonra yapildigi bilinmektedir. Belediye baskaninin bu görüsmeden sonra üçbuçuk ay daha görev yaptigi görülmektedir.
Devrin olaganüstü kosullari ve ülkenin henüz demokrasiyle tam olarak tanismadigi bir dönemde halkin oyuna ve iradesine sahip çikma adina ilginç ve önemli buldugum için sizlerle paylasmak istedim.
Bosnakzade Resai Bey, Atatürk`e verdigi cevabi acaba bugün basbakana söyleseydi sonuç ne olurdu dogrusu bilemiyorum. Takdir okuyucularin.
Dostlukla.
*Mete Tunçay. Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulmasi.1921-1931. Ankara 1981 ve Ahmet Hamdi Baser’in Atatürk’le Üç Ay ve 1930’lardan Sonra Türkiye. Ankara 1981. Isimli eserlerinden aktaran; Kemal Görmez. Yerel Demokrasi ve Türk Belediyeciligi. Hizmet-Is Sendikasi Yayini. (s.104-105)
**Konuya iliskin daha genis bilgi edinmek isteyenler Civan Çelik ve Merve Özman’in 2011 yilinda düzenlenen Samsun Sempozyumuna sunduklari “Serbest Cumhuriyet Firkasi Samsun Teskilati ve 1930 Belediye Seçimlerinde Samsun” isimli teblige bakabilirler.
