ISTANBUL-ANKARA -12 Eylül darbesinin bas mimarlari Kenan Evren ve Tahsin Sahinkaya’nin yargilanmasina kisa bir süre kaldi. Önceki gün Evren ve Sahinkaya’nin mahkemeye sundugu savunmalari yeni bir tartisma da baslatti. Evren ve SahinkayaAnayasa’nin 15. maddesini göstererek su görüsü ileri sürdüler: “Ihtilale veya darbeye tesebbüsü tamamlanmis suç gibi görerek, kanunun suç saymadigi bir fiilden faillerin cezalandirilmasinin istenmesidir. Uygar ülkelerin ceza kanunlarinda kurucu iktidar olmak fiilini cezalandiran bir hükme rastlanmis degildir. Ihtilalleri ahlaki bulmamak baska seydir, ihtilalleri yargilamaya kalkismak baska seydir. Bu, ögretide ihtilalcinin bir basta ihtilalci tarafindan yargilanmasidir.”
Radikal’in bu savunmayi degerlendirdigi çogu hukukçu darbecilerin iskence ve kötü muamelenin sorumlulari olarak tipki tipki Sili diktatörü Pinochet gibi yargilanabileceklerini belirtiyor. Bunun gerekçesini de insanliga karsi suçun zamanasimi olmamasi olarak gösteriyor. Hukukçularin degerlendirmeleri söyle:
Prof. Dr. Erdogan Teziç: Halk 1982’de degisik tutum aldi. Bir an evvel askeri yönetimde kurtulmak için oy verdi. Halkin oylamasi ne anlama geliyordu? Bir yandan anayasayi benimsedigini, yeni bir hukuk düzeninin olusmasini istedigini. Bunun yani sira darbeyi yapanlari mesruiyet zeminine oturtuyordu. Simdi geçmise dönüp Evren’i yargilamak isterken tüm devlet aygitinda görev yapmis herkesi yargilamak zorundasiniz. Onun çikardigi anayasanin kabulünden sonra tasarruflari yapan bütün kisileri de yargilayabilecek misiniz? Ben de isterim darbe yapanlarin yargilanmasini ama hukuken yargilamanin zeminin mevcut olmadigini söylüyorum. Fakat 12 Eylül döneminde iskence ve benzer suçlar için, yalnizca Evren degil, bunlari kim yaptiysa hepsi sorumlu olur. Burada artik hiçbir hukuk düzenini kabul edemeyecegi bir vahset vardir: insanlik suçu.
Eski Istanbul Barosu Baskani Turgut Kazan: Geçici 15. madde bir cezasizlik ve sorumsuzluk kurulu ya da aftir. Onun kaldirilmasi ile bir yargilama yapilamaz. Evren’in ve 12 Eylül’ün için ‘kurucu irade’ sayilmasi çok agrima gidiyor ama yüzde 92 oyla ile kabul edilen ve bugüne kadar halen yürürlügünü koruyan bir anayasa var. Sayet 1983’de, seçimlerden sonra çikacak sivil hükümet, 12 Eylül’ü yargilama iradesi gösterseydi belki bu olabilirdi. Evren’in avukatinin, darbenin kendisinin suç olmayacagini savunmasi da deli saçmasidir. Bir eylemin tesebbüsü suçsa kendisi de suçtur.
Avukat Ergin Cinmen: Kurucu iktidar, cumhuriyeti kuran iktidardir, baskaca kurucu iktidar yoktur. ‘Ben kurucu iktidarin, yaptim, oldu’ demek kabul edilebilir bir sey degildir. Tesebbüsü cezalandirilan eylemin kendisi fazlasiyla suçtur.
Prof. Dr. Izzet Özgenç: Benim sahsi görüsüm, Milli Güvenlik Konseyi üyeleri olarak yaptiklari görev baglaminda 15. madde hükmü karsisinda sorumsuz addedilmektedirler. Bu da bu kisiler bakiminda bir sahsi cezasizlik sebebi olusturur. 15. maddesi yürürlükten kalkmis olsa bile, kisiler bu sahsi sorumsuzluk sebebinden yararlanirlar. Milli Güvenlik Konseyi üyeleri olmalari sifatiyla bunlar bu dönemde bir takim kanuni düzenlemeler yaptilar. Bu düzenlemeler bugün yürürlükte. Eger yaptiklari tasarruflari gayri mesru kabul edeceksek, bütün bu kanunlarin hepsini gayri mesru addetmek lazim.
GATA’ya yatacaklar
Evren ve Sahinkaya’nin saglik nedeniyle 4 Nisan’da yapilacak ilk durusmaya katilmama ihtimalleri belirdi. Evren, omurgasindaki rahatsizlik nedeniyle GATA’ya yatirilirken, Sahinkaya’nin da önümüzdeki günlerde ‘parkinson’ hastaligi nedeniyle ayni hastaneye yatirilacagi ögrenildi. Mahkeme uygun görürse iki sanigin ifadeleri ‘telekonferans’ araciligiyla alinabilecek. Radikal’in sorularini yanitlayan, Sahinkaya’nin esi Sema Sahinkaya, esinin saglik problemleri nedeniyle nöroloji bölümüne yatacagini söyleyerek, “Tahsin Bey’in hastaneye ne zaman yatacagi henüz belli degil” dedi.
Ihtilal olsa yargilama olmazdi
Darbeye ilk davayi açan eski Savci Sacit Kayasu, Evren ve Sahinkaya’nin savunmasini söyle degerlendirdi: “Adam öldürmeye tesebbüs suçtur, adam öldürmek suç degildir. Darbe suçunun islendigi dönemdeki TCK’nin 147. maddesi çok açik. Orda dogrudan dogruya ‘Bakanlar kurulunu men edenler’ diyor, tesebbüs edenler demiyor. Bakanlar kurulunu vazife görmekten men edenler kimlerdir, darbecilerdir. Dolayisiyla bunun cezasi agir müebbettir. Darbeye tesebbüs suçunda ceza veriliyorsa, tesebbüs gerçeklestirilirse haydi haydi cezalandirilir. Ama bu darbe degil ihtilal olsaydi is degisirdi. Ihtilaller de sadece hükümet degil rejimde degisir. O zamanda zaten eski yöneticiler de yargilanir. Oysa burada bir ihtilal söz konusu degildir.
**************************
Pinochet’yi yargilatan avukat anlatti
Sili diktatörü Pinochet’nin yargilanmasi için Ispanya’da ilk basvuruyu yaparak Ingiltere’de gözaltina alinmasini saglayan Avukat Dr. Juan Garces, darbecilerin yargilanmasinin yolunun nasil açildigini sesonline.net adli internet sitesine anlatti. 2010’da Bonn’daki bir toplantida konusan Garces, “Iskencenin sistematik oldugu kanitlanabilirse yargilanabilirler. Türkiye de Avrupa Insan Haklari Sözlesmesi’ne imza atti” dedi.
Davayi nasil açtik?
Yasa degIsiklIgI yolu açti
1985’te Ispanya’da çikarilan bir yasa ile Ispanyol vatandasi olsun olmasin, bu suçlar Ispanya’da islensin islenmesin, terörizm, iskence, soykirim gibi suçlarin kurbanlarinin evrensel yargilama yetkisi ilkesi çerçevesinde Ispanyol mahkemelerinde adalet aramalarina olanak sagladi. Ancak pratik olarak bu yasa temelinde ilk dava yaklasik 10 yil sonra Pinochet’ye karsi açilabildi.
IkI ayri basvuru yapildi
1996’nin Haziran ayinda Ispanya Çagdas Savcilar Birligi ile birlikte Pinochet ve diger cunta yöneticileri hakkinda insanliga karsi isledikleri suçlardan dolayi dava açilmasi için Ispanyolmahkemelerine basvurduk. Bu basvuruyla es zamanli olarak ikinci bir dava basvurusu da Pinochet rejimi kurbanlarinin aileleri adina yapildi.
Cesur bIr savci bulundu
2010 Hrant Dink Ödülü sahibi de olan Ispanyol mahkemesi hakimi Baltasar Garzon yapilan basvurulari kabul edince Pinochet’in Ingiltere’de gözaltina alinmasina giden süreç basladi. Yasa 1985’de çikmasina ragmen, daha önce basvuruyu kabul edecek yargiç bulamadigimiz için bu 1996 yilina kaldi.
Suç kanitlari toplandi
Basvuru ve davanin kabulünün ardindan çetin bir sürecin basladi. Sili’deki askeri yönetim sirasinda islenen suçlarla ilgili kanitlarin toplanmasi bu sürecin önemli bir bölümünü olusturdu. Pinochet döneminde islenen “insanliga karsi suç” iddialarini kanitlamak için, iskence, gözaltinda kayip gibi suçlarin ‘sistematik’ olarak islendigini ortaya koyacak deliller hizla toplandi.
ResmI belgeler arandi
Resmi belge bulabilmek için darbeye destegi bilinen ABD’nin kapisi çalindi. Üç ay sonra ABD Baskani Clinton’un emriyle 1999’da 7 bin 500 kadar gizli belgenin gizlilik karari kaldirildi. Pinochet’nin insanliga karsi suçlardan mahkum edilebilmesine yardim edecek çok sayida resmi belge böylece elde edildi.
Evren IçIn ne yapilabIlIr?
Kamuoyu destegI alinmali
Insanliga karsi suçlarda mevcut yasal düzenleme tek basina yeterli degil. Kamuoyu çok önemlidir. Bununla baglantili olarak da medyanin tavri önemlidir. Medyanin da böylesine yargilamalara taraf bir tutum takinmasi gerekir.
Zamanasimini asmak sart
Zamanasimi meselesini açikliga kavusturmak açisindan islenen iskence, gözaltinda kayip ve benzeri suçlarin ‘sistematik olarak islendiginin’ kanitlanmasi sart. Çünkü, bu suçlarin insanliga karsi suçlar kapsamina girebilmesi için, sistematik olmasi lazim. Aksi halde, ‘adli suç’ kapsaminda kalirlar.
Iç hukuk yetmeyebIlIr
Suçlarin sistematikligi kanitlandiktan sonra ülkedeki yasalarin yargilamaya olanak verip vermedigine bakilir. Hukuki düzenleme eger yetersizse, uluslararasi hukuka basvurulabilir. Avrupa Insan Haklari Sözlesmesi bu suçlarin yargilanmasina olanak saglar.
Hükümetin tavri önemlI
Hükümetlerin tavri önemlidir. Basvuruda bulunan kurbanlara yardim hukuki yardim edebilir. Veya savcilarin görevini yapmalarini tesvik edebilir. Mesela; savcilarin belgelere ulasmalarini kolaylastirabilirler.
Uzman hukukçular olmali
Bu davalar hukuki uzmanlik ister. Örgütlü davranilmalidir. Basvuranlarin yönelttikleri suçlari delillendirmeleri ve bu delillerin sunulmasinin büyük önemi vardir. Bunlar suçlamalarla ilgili varsa belgeler; kurbanlarin ifadeleri, görgü taniklarinin ifadeleri, güvenlik görevlilerinin ifadeleri gibi deliller olabilir. (RADIKAL)