Arti degerle yetinmeyen sistem, önce kiralik isçi bürolariyla ücretlere göz koydu, simdide bireysel emeklilik üzerinden gözünü isçi sinifinin emeklilik primlerine dikti!
Bir süredir gündemde olan “Türkiye’nin borç vadesini uzatmak için ne yapmali?” sorusuna son noktayi hükümet koydu. Bugüne kadar emeklilik primlerine hiçbir katki yapmayan devlet, özel emekliligi tesvik etmek için kollari sivadi. Konuya tamamen sermaye kazançlari açisindan yaklasan, sadece satir aralarinda asil özneye, o da “vay gitti benim emekli paralarim” diyenler basligi altinda deginmede bulunan Ersin Özince’nin asagidaki yorumlarina bakinca bir tasla bir kaç kus vurulacagi anlasiliyor: “Bireysel emeklilik sermaye piyasamizin gelismesi açisindan, kurumsal yatirimci açisindan çok gerekli. Bu konuda özendirici tedbirler hem o alanin gelismesine hem de sermaye piyasasinin gelismesine katkida bulunacak…” (Özince, Gazete a24, 20 Nisan 2012)
BORÇLARIN VADESI UZAYACAK
Isçi sinifinin çalisirken aldigi (brüt) ücretlerden yapilan kesintilerden olusan emeklilik primleri tekil olarak bakildiginda çok küçük tutarlar gibi görünür. Ancak bu birikimler bir araya geldiginde sistemin krizlerini ertelemesini saglayacak kadar büyüktür. Isçi sinifinin zaten son derece sinirli olan gelecek güvencesi ile borçlar arasindaki iliskiye gelince Türkiye’de yillardir yasanan iktisadi büyümenin dayandigi borç miktari büyüdükçe borçlarin vadeleri de kisaliyor, çünkü borçluya duyulan güven azaliyor. Güven kaybeden borçlu, mevcut borcunu döndürebilmek için ancak kisa vadeli fonlar bulabilir hale geliyor. Iste tam bu noktada özel/bireysel emeklilik sisteminde biriken fonlarin sisteme bir tür zorunlu tasarruf olarak geri dönmesi ve borç vadesini uzatmasi planlaniyor. Bireysel emeklilik primlerine yüzde 25 katki yapacagini ilan eden devlet, bu tesvik karsiliginda emeklilik portföylerinin bilesimlerini belirleme hakki elde ediyor. Henüz oranlari netlesmemis olsa da, örnegin, bireysel emeklilik portföyünün belli bir yüzdesinin devlet tahvili ve hazine bonolarindan olusacagini bugünden öngörmek zor degil. Böylece devlet, piyasadan borçlanacagi zaman karsisinda hazir, garanti bir fon tedarikçisi (isçi sinifi) buluyor. Hem de öyle bir borç verici ki, verdigi borcun vadesi ve/veya alacagi faizin yüzdesi hakkinda en küçük bir söz hakkina bile sahip degil, çünkü bu pazarlik özel emeklilik sirketleri ile devlet arasinda yasaniyor. Bu kosullar altinda devlet en uzun vadeli en düsük faizli, tabir yerindeyse normalde kimsenin yüzüne bakmayacagi tahvil ve bonolarini bu portföylere satiyor ve “borçlarin hem vadesi uzamis, hem de faizleri düsürülmüs” oluyor. Vadesi uzuyor çünkü bireysel emeklilikten istediginiz anda çikmaniz mümkün degil, faizi düsürülüyor çünkü borç verenin portföyünde belli bir yüzdede devlet tahvili bulundurmasi zorunlulugu getiriliyor. Devlet tarafindan yapilacak katkilarin geri ödemesi bile yillara baglanarak ipotek altina aliniyor. Örnegin devlet katkilarinin ilk 3 yilin sonunda sadece yüzde 15’lik kismi; 6. yilin sonunda yüzde 35’lik kismi ve 10. yilin sonunda da yüzde 60’lik kismi hak sahiplerine ödenebiliyor. Devletin ve bireysel emeklilik sirketlerinin kazançli çiktigi bu senaryoda kaybeden taraf ise bireysel emeklilige geçen ücretliler oluyor.
SERMAYE PIYASALARI DERINLIK KAZANACAK
Çünkü isçi sinifinin emeklilik birikimlerinin önemli bir bölümü de borsalarda islem gören sirket hisselerine kanalize ediliyor, böylece sirketler kendi hisselerini hiç zorlanmadan piyasadaki garanti alicilara (bireysel emeklilik sirketleri) satabiliyor. Üstelik bu öyle bir satis oluyor ki gerçek alicilar, yani sisteme üye edilen ücretliler portföylerindeki hisselerin alis fiyatlarina karar verme ve/veya bu hisseleri istedikleri anda satma hakkindan bile mahrum oluyor! Bakanlik tarafindan yapilan açiklamada portföy bilesimlerinin yüzde 75 oraninda hisse senetlerinden olusturulmasi halinde stopaj oraninin sifirlanacagi belirtiliyor. Baska bir deyisle özel emeklilik sirketleri olusturacaklari portföyün çogunlugunu borsa hisselerine ayirma konusunda özendiriliyor.
BÜYÜK SERMAYE KAZANÇLI ÇIKACAK
Büyük çapli borsa yatirimcilari, yani sermayenin görece güçlü fraksiyonlari da bu isten kazançli çikacak. Çünkü borsalarda mevcut hisselerin çogu devasa büyüklüklerdeki bireysel emeklilik fonlari tarafindan satin aliniyor ve bu hisselerin kisa sürede satilmayacagi biliniyor. Bu durum borsada fiyatlar genel düzeyinin (bubbles) yükselmesine ve büyük oyuncular arasindaki vurgunculuk olanaklarinin artmasina yol açiyor. Sonuçta, tipki ABD’de sik sik yasandigi gibi borsa çöküsleri ve kriz olasiligi daha da artiyor. Kriz geldiginde asiri yükselmis olan hisseler dibe vurdugu için bu çöküsten en fazla zarar görenler de emeklilik birikimleri hizla eriyip yok olan isçi sinifi oluyor.
Türkiye’de sermaye sinifina sunulan tesviklerin ardi arkasi kesilmezken, oyunun bireysel emeklilik üzerinde oynanan bölümü isçi sinifinin mücadelelerle kazanilmis en temel birikimi olan kamusal emekliligin tümüyle tarih olmasina yol açacak kadar tehlikeli bir görünüm arz ediyor. Zira bireysel emeklilik adi verilen bu yeni uygulama aslinda bir tür bireysel zorunlu tasarruf. Yani, zaman içinde isveren katkilari adim adim buharlasirken, sistem genislediginde ücretliler üzerinde gelecek hayalleri kurduklari emeklilik ayliklarinin sadece kendi birikimlerinden olusan ama emeklilik sirketlerince yönetilen fonlara dönüstügüne taniklik ediyorlar. Bu nedenle bu soruna geçici ve istege bagli bir durummus gibi yaklasmanin bir tür gaflet olacagi tespitinde bulunmak mümkün. Zira bireysel emeklilik sistemine geçisler arttiginda kamusal emekliligin asamali olarak ortadan kaldirilmasi bu uygulamayi bizden önce yasamis ülkelerde görülen bir pratik. (Istanbul/EVRENSEL)
* Iktisatçi Doktor
SÖZLESMELERDE BIREYSEL EMEKLILIK
Lastik-Is’in geçtigimiz günlerde imzaladigi toplu is sözlesmesinde önce isverenden belli bir süre sonra da ücretlerden bireysel emeklilik priminin kesilmesi öngörülüyor. Sendika, sözlesmede bu maddenin özellikle genç isçiler için yer aldigini söylüyor. Oysa, bireysel emekliligin bir ‘emeklilik’ düzenlemesi olmadigini uzmanlar israrla ifade ediyor. Söz konusu düzenleme, isçinin kendi parasini bir süre sonra geri almasini içeriyor. Hem de kendi tasarrufunda olmadan. Isçiler, sözlesmede bireysel emekliligin kendilerine sorulmadigini da belirtiyorlar. Ayrica sigorta sirketi ile fabrika patronlari arasinda nasil bir iliski oldugu da belirsizligini koruyor. (Kocaeli/EVRENSEL)