KAVALALI MEHMET ALI PASA`NIN OSMANLI DEVLETINE ISYANI VE SONUÇLARI

 KAVALALI MEHMET ALI PASA’NIN OSMANLI DEVLETINE ISYANI VE SONUÇLARI

Osmanli Devletinde Bogazlar Sorunu ve Misir sorunu nasil çikti? Balta Limani Ticaret Anlasmasina götüren sebepler neydi? Ve mali açidan çökmesine, kapitülasyonlar yayginlasmasina, siyasi açidan bagimsizligina kisitlamalar gelmesi ve her sorun çikmasinda bir baska batili devletten yana tavir almasini nasil olmustu.

Kavalali Mehmet Ali Pasa, 1805 yilinda Misir Valiligine atandi. Misir da kontrolü ele aldiktan sonra bagimsiz davranmaya basladi. Misir’dan Osmanli merkezine ödenen vergiler düzensiz ve az gelmeye baslamisti. Yunan isyani sirasinda Osmanli Devletine yardim eden Kavalali Mehmet Ali Pasa’ya Girit valiligi verildi. 1828 yilindaki Osmanli-Rus savasinda Osmanliya hiç yardimda bulunmadi. Sultan 2. Mahmut, Kavalali Mehmet Ali Pasa’nin Suriye valiliginin istemesi üzerine onu valilikten almak için planlar hazirlamaya basladi. Bunu ögrenen Kavalali Mehmet Ali Pasa oglu Ibrahim Pasa komutasindaki ordusunu Suriye gönderdi. Aga Hüseyin Pasa komutasindaki Osmanli ordusunu yenerek Sam, Halep ve Adana’yi alarak ilerlemeye basladi. Konya’da Sadrazam Resit Mehmet Pasa komutasindaki orduyu da yendi, Kütahya’ya kadar ilerledi. Sultan 2. Mahmut kendi valisine karsi baska devletlerden yardim talep etmekten baska çaresi kalmamisti.

Fransa, Kavalali Mehmet Ali Pasa’yi destekliyor, Ingiltere tarafsiz kalarak olacaklarin sonucunu bekliyordu. Sultan 2. Mahmut ‘un tek çaresi kalmisti Rusya’dan yardim istemek zorunda kaldi. ”Yani denize düsen yilana sarilmisti. Ruslar Karadeniz donanmasi ile 15.000 askeri Istanbul’a gönderdi. Rus askerlerin Istanbul’un Anadolu Yakasina karargah kurdu. Ingiltere ve Fransa, Rusya’nin bogazlar üzerinden hakimiyet kurmasindan çekindikleri için Kavalali Mehmet Ali Pasa’ya baski yaparak Osmanli Devleti ile Kütahya Anlasmasini imzaladi. Suriye ve Adana valiligi Ibrahim Pasa’ya verildi. Sultan 2. Mahmut, Ingiltere ve Fransa’ya güvenmiyordu.  Mehmet Ali Pasanin tekrar saldirma olasiligi üzerine Rusya ile Hünkar Iskelesi Antlasmasi imzaladi. Bu antlasmaya göre; Rusya ve Osmanli disaridan bir saldiri geldiginde birbirlerine yardim etmeye karar verdiler. Rusya bogazlardan savas gemisi geçirebilecekti. Bu antlasma 8 yil sürecekti (1833). Rus ordusu ve donanmasi Istanbul’dan ayrildi.

1838 yilinda Sultan 2. Mahmut, Mehmet Ali Pasa’nin tekrar isyan etmesi olasiligina karsi Ingiltere’nin destegini saglamak için Ingiltere ile Balta Limani Ticaret Antlasmasini imzaladi. Bu antlasmanin en önemli maddesi yerli ticaret ve sanayinin gelismesini önlemis, yed-i vahidin (tekel) yabanci tüccar lehine kaldirilmis olmasiydi. Bu antlasma Osmanli Devletindeki, yerli küçük atölyelerin ve esnafi hemen hemen is yapamaz hale getirmistir. Bu imtiyazlar daha sonra baska devletlere de taninmis ve Osmanli Devleti ekonomisi çökmüs yari sömürge bir hale gelmistir. Günümüze kadar devam eden, ekonomik gelismemizin önündeki en büyük engeli teskil etmis. Ithal ikameci bir ülke olmamiza neden olmustur.

Sultan 2. Mahmut her yil ödemesi gereken vergiyi ödemeyen ve bagimsizligini ilan eden Kavalali Mehmet Ali Pasa’nin üzerine Hafiz Mehmet Pasa komutasindaki Osmanli ordusu 1839 yilinda Nizip’te yapilan savasta Misir ordusuna komutanlik eden Ibrahim Pasa’ya yenildi. Ahmet Fevzi Pasa emrindeki Osmanli Donanmasini Misir’a götürüp Kavalali Mehmet Ali Pasa’ya teslim etti.  Bu sirada Sultan 2. Mahmut ölmüs yerine 17 yasindaki oglu Abdülmecit padisah oldu. Yeni padisah bu güç durumdan kurtulmanin çaresini ararken Hariciye Naziri Mustafa Resit Pasa’nin telkiniyle Avrupa devletlerinin destegini almak için Gülhane Hatti Hümayunu (Tanzimat Fermani) ilan etmek zorunda kaldi. Bu fermanla baslayan toplumsal ve ekonomik sorunlar günümüze kadar devam etti. Avrupa devletlerinin araya girmesiyle Misir ile Osmanli Devleti arasinda antlasma yapildi. Misir valiligi Mehmet Ali Pasa’nin soyundan gelenlere birakilacak ve Osmanli Devletine yilda 80 bin akçe verecekti. Böylece Misir sorunu çözülmüs oldu.

Hünkar Iskelesi Antlasmasinin 8 yillik süresi dolunca 1841 yilinda Bogazlar Sorunu ortaya çikti durumunu görüsmek üzere Londra’da bir konferans toplandi. Rusya’nin bogazlar üzerinde hakimiyet kurmasini engellemek amacini güdüyordu. Konferansin sonunda bogazlar tüm savas gemilerine kapatilmasina karar verildi. Bundan sonraki tüm savaslarin sonunda toplanan konferanslarda hep bogazlarin durumu ele alindi. Bu durum 1936 yilindaki Montrö Antlasmasina kadar devam etti.

Bir vali düsünün okuma yazmasi yok! Misir da islahat hareketleri yaparak Osmanli Devletinden çok önce modernlesmeyi baslatmis. Bati tarzinda bir ordu kurmus silah ve mühimmat sanayisinin gelismesini saglamis. Matbaa ve kültürel hareketlere önem vermis. Kendi saltanatini kurmak için devlete isyan etmis ve günümüze kadar devam eden sorunlarin çikmasina sebep olmustur.

HÜSEYIN KARAASLAN