“KAYIRMA VE YAGMA SISTEMI”
13 Mayis 2014 tarihinde Soma’da Cumhuriyet tarihinin en çok ölümlü maden kazasi meydana geldi. Kazadan öte adeta resmen bir katliam olan bu aci olay tüm Türkiye’yi yasa bogmakla kalmayip, dünyayi da derinden etkiledi. Iktidar ise bunun bir kader oldugunu söyleyerek, dini söylemleri öne çikararak istiyor ki kimse bu olayda kusurlu aramasin. Istiyor ki kimse kendilerine bir sorumluluk yüklemesin.
Yasanan aciya verilen en küçük bir tepkiye bile tahammülleri yok. Iktidar aygitinin bütün kurumlari, yandas medyasi, sermaye gruplari el birligiyle emekçi halka ve onlarin dostlarina karsi her türlü siddeti ve karalamayi yapiyorlar. Peki, bunu niye mi yapiyorlar dersiniz? Iste can alici nokta da tam burasi. Bu bir sistem sorunu.
Sistemin gerçek yüzünü tanimadikça bunun sebeplerini de iyi anlayamayiz. Iktidarin bütün kurumlari kendi yandaslariyla doldurduguna dair sayisiz yazi ve haberler yayinlandi bu güne kadar. Soma’dan sonra ise bunlara ilaveten iki önemli haber daha yayinlandi bu manada.
Birincisi, Soma kaymakaminin bundan önceki seçimlerde, iktidar partisinden milletvekili adayi oldugu, ikincisi ise bu kazayi sorusturacak savcilardan birinin yine iktidar partisinin bir il baskanligi için aday olup kazanamadigi.
Bu sistem neye benziyor ve hangi yüzyili hatirlatiyor gelin biraz tarihe gidelim. 19.yy’da yaygin sekilde uygulanan bir sisteme beraberce kisa olarak bakalim.*
“Spoils System” dilimizde; “Yagma Sistemi veya Kayirma / Ganimet Sistemi” olarak ifade edilmektedir. Bu kavramlarin kesistigi ortak nokta ise “Liyakat Sistemi” ile bagdasmamalaridir.
Yagma Sistemi; kamu görevlilerinin tamaminin iktidarin degismesiyle birlikte degistirilmesi fikrine dayanmaktadir. Bu sistem, en yaygin ve yogun biçimiyle ABD’de uygulanmistir. Diger ülkelerde benzer uygulamalar görülmüsse de, ABD’deki boyutta bir uygulamaya rastlanmamaktadir.
Sistemin özü, memuriyetlerin liyakate göre degil de siyasal partilere yakinlik ve onlara verilen hizmet ölçütüne göre dagitilmasini öngörür. Baskan Andrew Jackson 1829’da söyle diyordu: “Memurlarin gördügü görevler o kadar açik ve basittir ki zekâ sahibi herkes bu isleri görmeye kolaylikla alisabilir.”
Bu ifadelerle Baskan Jackson, bürokrasinin ayri bir güç olarak siyasetin karsisina çikmasinin tercih edilen bir sey olmadigini; kamu görevlilerinin iktidar degisimiyle birlikte degistirilmesinin bunu önleyecegini savunuyordu. Böylece bürokrasi daima siyasetin denetiminde kalacakti.
Buna göre; seçimi kazanip iktidar olan parti “ganimeti” alir. Yani kamu görevlerine kendi yandaslarini yerlestirir. Bundan dolayi “ganimet sistemi” olarak da adlandirilmistir.
Kamu görevlilerinin iktidarla birlikte degismesi ise, siyasal atamalar yoluyla olur. Bu atamalar çesitli amaçlarla yapilir. Kendi yandaslarini memnun etmek, parti içi hizipleri ve potansiyel lider adaylarini bertaraf etmek, baski gruplari ile iliskileri iyi tutmak ve muhalefet partisinin birligini bozmak gibi hedeflere ulasabilmek için vb.
Sisteminin yarar ve sakincalarina bakacak olursak; sakincalarinin agir bastigini görürüz. Sürekli degisen kamu görevlileriyle, kariyer ve yönetimde istikrar saglanamaz. Bu sekilde isleyen bir idare mekanizmasinin da; sürekli degisen ve gelisen toplumsal gereksinimleri karsilayacak kamu hizmetlerini yerine getirmesi mümkün degildir. Çünkü kamu hizmetleri her biri ayri birer uzmanlik alani olusturmaktadir.
Zaten uygulanmasinda bir çok güçlükle karsilasilmistir. Özet olarak yönetimde verimin düsmesi, görev isteyen yandaslara yeteri kadar bos kadro bulmaktaki güçlükler, büyük boyutlara varan yolsuzluklar sistemin en belirgin özelligi olmustur. Bir çok suistimal ve yolsuzluga ilaveten, siyasi cinayetlere bile sebep olmustur. Baskan Garfield ve Chicago Belediye Baskani Harris bu sistemin kurbani olmuslardir.
Sistemi savunanlar; bu sistemin idarenin kontrolünü tamamen siyasetin eline vererek; bürokrasinin, halktan kopuk, ayri bir güç odagi olmasini önledigini ileri sürerler.
Sistem ABD’de1883’te çikarilan bir yasayla terk edilir.
Ingiltere’de ise on dokuzuncu yüzyilin ortalarina kadar hizmete giriste kayirma, kamu yönetiminin temel özelligi olmustur. Atamalar, partiye baglilik, akrabalik, arkadaslik ya da satin alma temeline dayandirilmistir.
Fransa’da ise1848 Anayasa degisikligine kadar, kayirma sistemi yürürlükteydi.
Isveç’te ise iktidar degisikliklerinde hangi kadrolarin siyasal nitelikli atamalara konu olabilecegi bir listeyle belirlenmistir
Günümüzde modern demokrasilerde, sistem artik kamu yöneticilerinin hiçbir kosul altinda parti oyuncagi olmalarina olanak saglamamaktadir. Eger bir kamu görevlisi partizan tutum ve davranis içerisine girerse, yerini koruma ve yükselme sansi kalmamaktadir. Ancak müstesarlik gibi mevkiler politik mevkiler sayilmakta, iktidardaki parti görüsünde olan kisiler atanmaktadir.
Ülkemizde bu gün uygulanan kamu yönetimi ve iktidar etme anlayisi sizce yukarida anlatilanlara ne kadar uymaktadir? Sanirim pek çogunuz yer alti ve yerüstü kaynaklarimizin iktidara yakin sermaye gruplarina çogu zaman ihalesiz veya göstermelik ihalelerle verildigine dair yüzlerce haber okumussunuzdur. Ve yine sanirim pek çogunuz “bozuk sistemde saglam çark olmaz” deyisini duymussunuzdur.
Eger haksizliklara ve baskilara karsi yürütülen mücadelelere destek olmazsak, taraf olmazsak bilin ki dünyanin 19.yy’da terk ettigi bu sistem daha çok canimizin yitip gitmesine sebep olacaktir.
Demokrasi mücadelemizde yitirdigimiz tüm canlari ve Soma’da yitirdigimiz 301 madencimizi saygiyla aniyor ve buradan bassagligi diliyorum.
Dostlukla.
*Kamu Yönetimine Giris. Turgay ERGUN, Aykut POLATOGLU. TODAIE Yayinlari. No.241.1992. / Liyakat Ilkesi ve Türk Personel Sistemindeki Yeri. Uzmanlik Tezi. Abdülkadir Türkkan. Ankara.2000.