Bugün, 10 Mayıs 2025 Cumartesi
Bugün dünyanin dört bir yaninda binlerce kadin, 155 yil önce greve giden New Yorklu kadin dokuma isçilerinin, 1917’de Subat Devrimi’nin fitilini atesleyen Petrogradli kadin emekçilerin mücadele gününü kutluyor.
New York’ta 40 bin yigit kadin
8 Mart 1857’de New York’ta bir dokuma fabrikasinda çalisan 40 bin isçi, 16 saatlik isgününün 10 saate indirilmesi ve ücretlerde artis yapilmasi talebiyle greve baslamisti. 40 bin kadin isçinin örgütledigi bu grev o zamana kadar ki en kitlesel kadin eylemlerinden biriydi. Eylemi durdurmak isteyen polis kadin isçilere saldirmis, fabrika yönetiminin de destegiyle binlerce isçinin fabrikaya kilitlenmisti. Bu sirada çikan yanginda içeride kilitli kalan isçilerden 129’u yanarak can vermisti.
Olaya ABD basininda neredeyse hiç yer verilmemis, fabrika yönetiminin ve polisin tavri halktan gizlenmeye çalisilmisti. Buna ragmen, isçilerin cenaze törenine 100 bini askin kisi katilmisti.
Clara Zetkin ve kadin mücadelesi
Kadinlar günü ilk olarak 1909 yilinda Amerikan Sosyalist Partisi’nin çagrisiyla Subat ayinin son Pazar gününde kutlanmisti. Bugün düzenlenen gösterilere katilan kadinlar, seçme ve seçilme hakkinin yani sira çalisma kosullarinin iyilestirilmesini talep etmisti. Ancak bu gün Amerika’da bazi kentlerde düzenlenen eylemlerle sinirli kalmis, uluslararasi bir boyut kazanmamisti.
1910 yilinda Kopenhag’da gerçeklestirilen Ikinci Enternasyonal’e bagli Sosyalist Kadinlar Konferansi’nda kadin ve emek mücadelesi masaya yatirilmisti. Almanya Sosyal Demokrat Partisi’nden Clara Zetkin, bu konferansta yaptigi konusmada kadinlar için bir mücadele günü belirlenmesi gerektigini söylemisti. Zetkin’in önerisi kabul edilmis, her ülkenin sosyalist kadinlarinin her yil ayni gün, kendi ülkelerinin isçi sinifi örgütleriyle mutabakat içinde bir kadinlar günü düzenlemesi kararlastirilmisti.
Söz konusu yillarda neredeyse hiçbir ülkede kadinlara seçme ve seçilme hakki verilmemisti. Bu sebeple, pek çok ülkede es zamanli kutlanacak bu günün temel olarak kadinlara seçme ve seçilme hakki verilmesi için bir mücadele günü olarak düzenlenmesi karara baglanmisti.
Bu gün, dünyanin neresinde olursa olsun kadinlara uygulanan sömürü ve baskiya karsi mücadeleyi yükseltme amacini tasiyordu. Kadinlarin seçme ve seçilme hakkini almasi, kadin-erkek esitliginin saglanmasi ve emperyalist savasa karsi mücadele, bütün dünya kadinlarinin ortak mücadele ilkelerinin basinda yer almaktaydi.
Ve kadin sokaga çikiyor…
Uluslararasi anlamda ilk emekçi kadinlar günü 19 Mart 1911’de düzenlendi. Avusturya, Danimarka, Almanya ve Isviçre’de gösterilere katilan on binlerce kadin seçme ve seçilme hakkinin yani sira kadinlara is ve mesleki egitim verilmesi, çalisma alanlarinda kadin-erkek esitligi saglanmasini talep etti.
Bir kadin yazar 1911’deki gösterileri anlattigi yazisinda su ifadeleri kullanmisti:
“Ilk Uluslararasi Kadinlar Günü 1911’de gerçeklestirildi. Basarisi, beklenenin çok üstündeydi. Her yerde toplantilar düzenlendi. Küçük yerlesimlerde, hatta köylerde bile salonlar öyle tiklim tiklimdi ki kadinlar toplantilara katilan erkeklerden kendilerine yer vermelerini istedi. Bu gün kesinlikle çalisan kadinin ne kadar militan oldugunun ilk göstergesi oldu. Erkekler evde çocuklariyla kalirken kadinlar toplantilara kostu. Hatta o gün yaklasik 30 bin kisinin katildigi sokak gösterilerinde polis pankartlari toplamaya karar vermisti, ancak kadinlar polise direndi.”
Sonraki yil Fransa, Hollanda ve Isveç de kadinlarin mücadele gününü kutlamaya basladi. Yapilan gösterilerde kadinlarin gündeminde her an patlak vermesi muhtemel olan dünya savasi vardi.
1913’te 8 Mart’ta düzenlenen kadinlar günü Rusya’da da kutlandi. Çarlik Rusyasi sartlarinda açik gösteri düzenlemenin neredeyse imkansiz idi. Ancak birkaç yil sonra devrim saflarinda savasacak öncü sosyalistler, kadinlar gününün gizli etkinliklerle kutlanmasini, iki yerel isçi gazetesinde günün anlam ve önemini anlatan yazilar yayinlanmasini sagladilar. Hatta bu yazilarda Clara Zetkin’in dayanisma duygularini ilettigi ifadelere yer verdiler.
Bir kadin yazar 1920’de yazdigi bir yazida, 1913’te gerçeklesen Rusya’daki ilk kadinlar günü kutlamasini su sözlerle anlatti:
“O karanlik yillarda toplanti yapmak bile yasakti. Fakat Petrograd’da partili kadinlar “Kadin Sorunu” baslikli bir etkinlik düzenledi… Bu illegal bir etkinlikti ama salon tiklim tiklim doluydu. Parti üyeleri konusmalar yapti. Fakat bu gizli toplanti polis baskini ile yarida kesildi ve konusmacilarin çogu tutuklandi. Bu etkinlik Çarlik baskisi altinda yasayan Rusya’daki kadinlarin Uluslararasi Kadinlar Günü’ne katilimi ve destegi açisindan önemliydi. Bu Çarlik hapishanelerinin, idam sehpalarinin Rusya’daki isçilerin mücadele ruhunu öldüremeyeceginin, Rusya’da bir seylerin sarsilmakta oldugunun ilk isaretiydi.”
Neden 8 Mart?
Pek çok ülkede kutlanacak bu gün için ortak amaç ve ilkeler ortaya konmus olsa da kesin bir tarih belirlenmemisti. Her yil ilkbahar aylarinda farkli tarihlerde kutlanan kadinlar gününün 8 Mart’ta kutlanmasi karariysa 1921’de Moskova’da yapilan Üçüncü Uluslararasi Kadinlar Konferansi’nda alindi.
Bu kararla 8 Mart 1857’de yasamini yitiren 129 kadin isçinin ve 8 Mart 1917’de Subat Devrimi’nin fitilini atesleyen grevleri baslatan, “ekmek ve baris” sloganiyla sokaklara dökülen Petrogradli dokuma isçisi kadinlarin anisina 8 Mart, Dünya Emekçi Kadinlar Günü olarak kutlanmaya baslandi.
Sovyetlerde 8 Mart
Ekim Devrimi’nin ardindan Sovyetler Birligi’nde 8 Mart coskuyla kutlanan bir mücadele gününe dönüsmüstü. Bununla birlikte kadinlarin sosyal ve siyasi yasama katilmasi, kadin-erkek esitliginin saglanmasi yönünde pek çok düzenlemeye imza atilmisti.
Emekçi Kadinlar Günü’nün tarihinin sabitlenmesi ile Sovyetler Birligi’nde ve daha sonra kurulan tüm sosyalist devletlerde bu gün resmi tatil ilan edildi.
Fasizme karsi, baris için
Izleyen yillarda kadinlar 8 Mart’larda ülke ve dünya gündemi ile gelisen olumsuzluklari da protestolarina konu etti. 1937’de Ispanya’da kadinlar 8 Mart’ta kitlesel gösterilerle fasist Franco rejimini protesto etti. 
8 Mart 1943’te ise Italya’da kadinlar Mussolini yönetimini hedef alan gösteriler yapti.
Tipki 1940’larda Ikinci Dünya Savasi’nda savasmak üzere çocuklarini asker göndermek istemeyen Avrupali kadinlar gibi, 1960’larda da ABD’li kadinlar Vietnam Savasi’na ogullarini göndermek istemediklerini dile getirdi.
BM kabul etti ama…
Birlesmis Milletler Genel Kurulu, 8 Mart’in “Dünya Kadinlar Günü” olarak kutlanmasini, kutlamalarin baslamasindan yillar sonra, 1977 yilinda kabul etti. Ancak BM, bu günü kadinlarin mücadele günü olarak göstermekten geri durdu. BM’nin ilgili kararinda günün tarihçesine deginilmedi. Hala BM’nin internet sitesinde günün tarihine iliskin bölümde, günün 8Mart 1857’de New York`ta ölen dokuma isçilerin anisina düzenlendigi yazilmadi.
Türkiye’de ilk kutlama TKP’li kadinlardan
Türkiye’de ise 8 Mart ilk kez 1921 yilinda Mustafa Suphi ve 14 arkadasinin öldürülmesinin ardindan Ankara yakinlarinda bir bagda gerçeklestirilen anma toplantisinda Türkiye Komünist Partisi üyesi kadinlar tarafindan kutlandi. TKP’li kadinlar 8 Mart’in “Emekçi Kadinlar Günü" adiyla kutlama karari almisti.
1975 yilinda kurulan Ilerici Kadinlar Dernegi, 8 Mart Dünya Emekçi Kadinlar Günü’nü ilk kez yaygin olarak ve sokaklarda kutlamaya basladi. IKD, her yil 8 Mart’ta pek çok kentte kitlesel etkinlikler düzenledi.
Türkiye’de 12 Eylül 1980 darbesinin sonrasinda dört yil süreyle herhangi bir kutlama yapilmadi.
---
Bugün 8 Mart Dünya Emekçi Kadinlar Günü Türkiye’de ve pek çok ülkede emekçi kadinlarin mücadele günü olarak sokaklarda, meydanlarda binlerce kisi tarafindan kutlaniyor.
(soL - Haber Merkezi)
