128 milyar dolar sorusunu kim, nasil yanitladi?

ELVAN: YÖNTEMI ELESTIREBILIRSINIZ AMA YOLSUZLUK YOK

Merkez Bankasi Baskani Naci Agbal'in görevden alinmasi sürecinde ortaya atilan ve muhalefet partilerinin sik sik gündeme getirdigi konuyla ilgili olarak Elvan sunlari söyledi: “Merkez olaganüstü bir durumla karsilastiginda dogrudan alim veya satim müdahalesi yapabiliyor. 15 gün sonra  ne kadar alim ve satim yaptigini kamuoyuyla paylasiyor. Hazine hesaplari üzerinden döviz alim ve satim islemi Merkez Bankasi tarafindan gerçeklestirilmistir, Burada MB'nin bir banka araciligiyla bu alim ve satim islemlerinin elektronik islem platformlarinda gerçeklestigini görüyoruz. Platformalarda islem yapan taraflar birbirlerini bilmiyor. MB günlük bilançosunda da bu hareketleri rahat bir sekilde görebiliyorsunuz. Bunun örnekleri baska ülkelerde de var, biz de Kasim'dan bu yana böyle bir döviz alim satim islemini gerçeklestirmedik. Yöntemi elestirebilirsiniz ama kimseyi yolsuzlukla suçlayamazsiniz.”

Uluslararasi haber ajanslari, eski Hazine ve Maliye Bakani Berat Albayrak'in istifasina giden süreçte döviz rezervlerindeki düsüsün etkili oldugunu öne sürmüstü. Reuters haber ajansi, geçen aylarda yayimladigi bir haberde, Albayrak'in istifa ettigi dönemde Merkez Bankasi Baskanligi görevine getirilen Naci Agbal'in Mart ortasinda görevden alinmasinda rezervlerde yaklasik 130 milyar dolarlik kayba neden olan döviz satislariyla ilgili inceleme baslatmasinin rol oynadigini iddia etmisti.

ERDOGAN: FINANSAL DALGALANMA ILE MÜCADELEDE KULLANILDI

Cumhurbaskani Tayyip Erdogan, CHP lideri Kiliçdaroglu'nun Merkez Bankasi'nin döviz rezervi hakkindaki "128 milyar dolari ne yaptin, kime verdin?" sorusuna 27 Subat'ta AK Parti Grup Toplantisinda verdigi yanitta: “Salgin bahanesiyle yeni bir finansal dalgalanma olusturmak isteyenlere, elimizdeki tüm araçlari kullanarak firsat vermedik. Kiliçdaroglu'nun sürekli sordugu dövizlerin önemli bir bölümü iste bu mücadelede kullanilmistir” yanitini vermisti.

CANIKLI: VATANDASIN EVINDE...

AK Parti Genel Baskan Yardimcisi Nurettin Canikli, muhalefetin Merkez Bankasi kasasindaki 128 milyar dolara yönelik açiklamalarina iliskin 14 Nisan'da yaptigi yazili açiklamada, “128 milyari kime sattiniz? Düsük fiyattan mi sattiniz? gibi ifadelerle ekonomide kaotik bir ortamin olusturulmaya çalisildigini” savunarak, “128 milyar dolarin tamaminin ödemelerin finansmaninda kullanildigini”, “128 milyar dolarin 36 milyar dolari ile altin ithal edildigini” ve “Bu altinlarin, yatirim araci olarak Türk halkinin evinde oldugunu” savunmustu.

KAVCIOGLU: KAYIP YOK

Merkez Bankasi'nin yeni Baskani Sahap Kavcioglu ise konuyla ilgili olarak geçen hafta yaptigi açiklamada 128 milyar dolar tutarindaki rezervin akibetine iliskin olarak, "Bilanço varlik yükümlülük denkligi açisindan bakildiginda, ortada kaybolmus bir varliktan bahsetmek mümkün degildir" demisti. Kavcioglu, söz konusu döviz islemlerinin, islem platformlari üzerinden o günkü piyasa kosullari ve fiyatlari çerçevesinde gerçeklestirildigini belirtmisti.

TURAN: CEVAP ÇOK DEFA NET VERILDI

AK Parti Grup Baskan Vekili Bülent Turan da geçen hafta gazetecilere yaptigi açiklamada, “sorunun cevabinin simdiye kadar çok defa net olarak verildigini” belirterek, “Siyasette ne seviye ne de nezaket biraktilar. Tartismalar, eylemler, afisler bunun göstergesi. Dün Menderes’e ‘Yurt disina 12 uçak dolusu altin kaçiriyor’ diyen anlayisin aynisi bugün bize bu ithamlarda bulunuyor. Ortada belge, bilgi yok. Sadece ajans çalismasi seklinde ortaya koyulan bir iddia var. Bu iddia dün yokken bir anda üç parti ayni anda söylüyorsa bu, baska bir hesabin, baska bir ‘Baslayin’ talimatinin geregidir” demisti.

MAHIR ÜNAL'IN SILDIGI MESAJ

AK Parti'nin bir diger Grup Baskanvekili Mahir Ünal ise 16 Nisan günü yaptigi bir sosyal medya paylasiminda, 128 milyar dolari TL’ye çevirip açiklamaya çalisti ancak daha sonra mesajini sildi. Ünal daha sonra sildigi ilk mesajinda Sosyal Koruma Kalkani adi altinda 60 milyar Türk Lirasi'ndan fazla sosyal yardim yapildigini açiklayarak, "Insani yasat ki devlet yasasin. '128 milyar TL nerede?' diye soranlara gelsin" ifadesini kullandi.

Ancak daha sonra paylastigi Tweet'i silen Mahir Ünal, "128 milyar TL nerede? diye soranlara gelsin" cümlesini çikararak yeni bir paylasimda bulundu.

GÜRSES: BIR DAHA BU REZERV BIRIKIMINE ULASILAMAZ

Sosyal medyada “Kanunsuz suç uydurdugunuz sürece vatandas döviz ve altina kosmaya devam eder, ama bu defa eritecek bir 128 milyar dolar yok...” mesajini paylasan ve bugün Cumhuriyet gazetesinde Ipek Özbey'in sorularini yanitlayan Ekonomist Ugur Gürses ise “Merkez Bankasi’nin bir daha böyle bir birikime ulasma sansi var mi?” sorusuna su yaniti verdi: “Yok, çünkü mevcut döviz rezervi bir sekilde eritildi. O eriyenin yerine borç alinarak ikame edildi. 128 milyar dolar hesabi bu sekilde yapiliyor. Merkez Bankasi’nin kabaca 100 milyar rezervinin oldugu zaman basitlestirerek söylüyorum, 50 milyar dolar civarinda bir borcu vardi. Yani 50 milyar dolar fazlasi vardi. Sonra Mart 2019’da döviz satislari baslayinca ve dövizler eksildikçe yerine borç alinarak konuldu. Disaridan bakanlar açisindan döviz rezervi eksilmiyor gibi görüldü.

Ama biz hesapliyorduk ki borçlar artiyordu, bu swap’larin gizlenmesinin temel sebebi bu. Bizim ne kadar borçlandigimiz görülmesin, ne kadar dövizi açiga sattigimiz anlasilmasin diye... Öyle bir noktaya geldik ki bugün itibariyla Merkez Bankasi’nin net döviz rezervi eksi 60 milyar dolar... Kabaca 20-25 milyar dolarlik bir döviz girisi de harcandigi için görmüyoruz stoklarda. Buradan hareketle ilave bir borç alinabilir mi, hiç sanmiyorum. Bütün imkânlar kullanildi, bütün o makyaj malzemeleri kullanildi. Kralin çiplak oldugu bir noktaya gelindi. Türk tipi dev bir baskanlik rejimine geçtikten sonra kurumlarin ve kurallarin, kuvvetler ayriliginin çöktügü, kontrol mekanizmalarinin olmadigi kosulda gelinen yer burasi.”

'ÇARÇUR EDILDI IFADESINI ILK SIRAYA KOYARIM'

Gürses, “Rezervler peskes mi çekildi, çarçur mu edildi? Hangisi dogru?” sorusuna da su yaniti verdi: “Çarçur edildi ifadesini birinci siraya, peskes çekildi cümlesini ikinci siraya koyarim, çünkü bilmiyoruz. Bunu bize açiklarlarsa peskes çekilip çekilmedigini anlayabiliriz. Türkiye’de hiçbir kurumda bu olmadi. Bunu savunan Nurettin Canikli gibi isimler teftis kurullarindan gelme isimler. Geçmiste çalistiklari Maliye ya da Halk Bankasi’nda herhangi bir yetkili ihalesiz biçimde bir konutu dahi sattiginda, bizzat müfettis olarak onlar hesap soruyordu. Simdi siyaset tarafina geçince bu kaybolmuyor. Merkez Bankasi’nin döviz satisinin yöntemleri var ve bu seffaf bir biçimde yapiliyor. Merkez Bankasi döviz sattiktan sonra 15 gün içinde açiklamak zorunda. Bütün bunlar örtülendi. O yüzden bu, bir ekonomi politikasi hatasindan öte sistemin getirdigi bir sey.”

EGILMEZ: MERKEZ BANKASI DÖVIZ YÖNETIMI GÖREVINI NIÇIN HAZINE'YE BIRAKTI?

Ekonomist Mahfi Egilmez ise bugün kendi internet sitesinde yazdigi “Rezervlere Ne Oldu?” baslikli yazisinin bir bölümünde sunlari ifade etti: 2019 sonunda TCMB’nin swaplar hariç net rezervleri 18,4 milyar dolardi. 2020 sonu itibariyla bu tutar eksi 58,4 milyar, 9 Nisan 2021 itibariyla da eksi 60,6 milyar dolardir. Demek ki TCMB’nin rezervi kalmadigi gibi emaneten kendisinde bulunan rezervleri tamamlamasi için bugün itibariyla 60,4 milyar dolar bulmasi gerekiyor. Son 15 ayda rezerv kaybi (arti 18,4 milyar dolardan eksi 60,6 milyar dolara inisle) 79 milyar dolar olmus. 2021 yilsonunda eksi 58,4 milyar dolar olan rezervler 9 Nisan 2021’de eksi 60,6 milyar dolar olduguna göre rezervlerdeki azalma 2021 yilinda durmamis, artmaya devam etmis görünüyor.

Buna ek olarak TCMB Baskaninin yaptigi açiklamadan iki kurum arasinda 2019 yilinda yapilan (ve bu açiklamaya kadar kamuoyuna duyurulmamis olan) bir protokolle TCMB’nin Hazine’ye döviz sattigi, Hazine’nin de bu dövizleri kamu bankalari araciligiyla kurun yükselmesini önlemek amaciyla piyasaya verdigi ortaya çikmis bulunuyor. Bunlari da hesaba katinca kamuoyunda konusulan 128 milyar dolarlik tutara ulasiliyor. Burada sorulmasi gereken soru TCMB’nin döviz yönetimi konusundaki görevini Hazine’ye niçin ve nasil biraktigi meselesidir.

Egilmez yazisini söyle bitirdi: “Rezervler, faizi indirerek enflasyonu düsürme teorisi ugruna kullanilmis, hedeflenenin tam tersine riskler de kurlar da faizler de yükselmis bulunuyor. Isin bir baska olumsuz yani da heba edilen rezervlerin yerine konmasinin uzun yillar alacak olmasi. Önümüzdeki dönemde de irrasyonel yaklasimlarimizin faturasini ödemeye devam edecegiz.”

SOYDAN: ILERIDE KAYITLAR INCELENDIGINDE ORTAYA ÇIKACAK

T24 ekonomi yazari Baris Soydan ise bugün yayinlanan, “128 milyar dolarin perde arkasi” baslikli yazisinda Kavcioglu'nun, "Söz konusu döviz islemleri, islem platformlari üzerinden, o günkü piyasa kosullari ve fiyatlari çerçevesinde gerçeklestirilmistir" açiklamasini hatirlatarak, “Ne protokolü bu? Hangi platformlar bunlar? Ve diger sorular: Rezervler kime satildi? 'Adrese teslim' satis oldu mu?” sorularini yöneltti. Soydan'in yazisindan bir bölüm söyle:

“Söz konusu protokollerin temel amaci, Merkez Bankasi'nin, Hazine'nin yurtdisi ödemeleri basta olmak üzere bankacilik islemlerindeki rolünü belirlemekti. Alim satim islemlerine dair hukuki bir çerçeve olusturuyor ve kurallari koyuyordu. 2017 yilinda dönemin Merkez Bankasi Baskani Murat Çetinkaya, bu protokolün iptali için çabaladi ama basarili olamadi.

Rezervler bu protokol araciligiyla kamu bankalarina transfer edildikten sonra döviz piyasalarinda Reuters ve Bloomberg gibi terminallerden, klasik döviz islemleri nasil gerçeklestiriliyorsa, öyle satildi. Bu platformlarda tüm dünyadan talepler (alis satis kotasyonlari) saniyeden kisa süre karsilasip eslesiyor. Satislar piyasalarda o anda geçen "bid/ask" taleplerinin karsilastigi islemler olarak gerçeklesti. Bu satislari Ziraat Bankasi ve diger kamu bankalari yapti. Ileride kayitlar incelendiginde döviz alanlarin muhtemelen çok bilindik küresel bankalar ile yerli bankalar oldugu ortaya çikacak...”

ADRESE TESLIM SATIS OLDU MU?

Soydan, “Adrese teslim satis oldu mu?” sorusuna yanit olarak da sunlari yazdi: “128 milyar dolarin bir kismi piyasa disinda, adrese özel yöntemlerle satilmis olamaz mi? Kaynaklarim bunun birkaç nedenle zor oldugunu belirtiyor. Birincisi, tüm bankalarin kullandigi platform ve terminaller disinda islem yapabilmek için müsteri ile veya bir araci ile anlasmak gerekiyordu. Bu, Hazine tarafinda çesitli kademelerde imza ve onaylar gerektiren bir islemdi. Kaynaklarim, kimsenin bu riski kolay kolay almak istemeyecegi belirterek, "Çok düsük ihtimalle bir yol bulmus olunsa bile tutarlar çok yüksek olamaz" diyor...”