Bugün, 19 Ekim 2025 Pazar
OSMANLI DÖNEMINE AIT BIR ÖZELLESTIRME DENEYIMI
POSTA TESKILATININ ÖZELLESTIRILMESI
Tanzimat Döneminde, artan ulasim olanaklarindan yararlanan Posta örgütü yeniden düzenlenir. Gülhane Hatti Hümayunu’nun okunmasindan bir yil sonra 1840 yilinda Posta Nezareti Kurulur. Haber ve gönderi iletimi artik halkin ve özel kisilerinden de yararlanabilecegi bir düzene kavusmustur.
Çünkü bu tarihe kadar Osmanli Imparatorlugunda Özel Haberlesme resmi sistemin disindadir. Resmi sistemden özel kisilerin ve halkin yararlanmasina asla izin verilmezdi. Posta Tatarini özel haberini iletmeye ikna edebilenlerin disinda, kisiler ve özel örgütler haberlesmek için kendi olanaklarini kullanmak zorundaydilar. Bunun için kullanilan çesitli yöntemler bulunuyordu. Baslangiçta Kervanlar, Hacilar, Gezginler, Gezgin Ozanlar vb. araciligiyla pek çok haber iletilebiliyordu.
Ancak zaman içerisinde bu isi belirli bir ücret karsiliginda yapan ve özel haberleri tasiyan Sai denilen kisiler belirmeye baslamistir. Gittikleri yerlerde de gönderilecek haberleri toplayip baska yönlere dogru yola çikiyorlardi. Evliya Çelebi bile kendisinin bu özel haberleri iletmesi karsiliginda kese kese altin aldigini yazmaktadir.
Bu yeni dönemde de Posta Tatarlari yine eski yollari izliyordu. At degisim noktalari yine eski Menzilhanelerdi. Ancak bu yeni dönemde Istanbul’dan, Anadolu’ya ve Trakya’ya giden Posta Yollari’nin her birine ve önemli merkezlere Posta Müdürleri atanir. 1846 yilina gelindiginde Avrupa’da 14, Asya’da 23 Posta Müdürü bulunuyordu. Posta Tatarlarinin ugramadigi yerlerde iletimi en yakin Posta Istasyonunun sürücüleri sagliyordu. Posta Yollari ise Demiryolu yapimi gelistikçe degisiyor ve gelisiyordu.
Osmanli Devleti Posta Nezaretini kurmakla öncelikle ülke sinirlari içerisinde postalari bir tekel altinda birlestirmeyi ve çalistirmayi öngörmüstü. Ancak bunu tam olarak gerçeklestirebilmis degildir. Birinci Posta Kanununda bu konuda yeterince bir açiklama olmayisi, Postalarin bir dönem özel bir isletmeye verilmesi, eski tatar, kiraci, katirci ve emanetçilerle bazi araba sirketlerinin Posta Tasimaciligi yapmasi buna engel olmustur. Yabanci Postalarin varligi ise bu konuda en güçlü ve zorlu bir etkendi.*
Iste böyle bir ortamda, 1852 yilinda Istabl-i Amire Müdürlügü (Saray Ahirlari Müdürlügü) yöneticisi Ismail Pasa Sadarete basvurarak Posta Teskilatini, o yilki gelirinden yüzbin kese fazlasini vermek sartiyla isletme hakkinin kendisine verilmesini talep eder. Padisahin** onayini müteakip 13 Mart 1852 ile 13 Haziran 1857 tarihlerini kapsayan 4 yili asan bir süre için Postalarin isletilmesi ve Posta Nazirligi görevi kendisine verilir.
Ancak sonuçta, gelirde bir artis olmadigi gibi önemli baska sakincalar da dogurmustur bu yeni süreç. Maliye kâtibi Izzetlü Bey Efendinin düzenledigi rapora göre “bu ihaleden dolayi hazinenin çok zarar etmesine ragmen Ismail Pasa çok kar elde etmis ve mültezimlik isinde dürüst davranmamistir.” Ayrica o dönemde Rusya ile sürmekte olan savasta*** posta yoluyla usulsüzlükler ve Pasanin Rusya ile isbirligi yaptiginin anlasilmasi üzerine nihayet sürenin bitimi beklemeden sözlesmesi feshedilir ve bir daha da bu uygulamaya dönülmez. Padisahin emri ile de Ismail Pasa Bolu’ya ve isbirligi yaptigi Liva Ferhat Pasa ise Kütahya’ya sürgünle cezalandirilir.
Bu konuyu neden ele aldigimiza da kisaca deginmekte yarar var diye düsünüyorum. Gazetelerde Türk Telekom’dan sonra PTT’nin de Özellestirilmesi için Sirketlestirme sürecini tamamlayarak hazir hale getirildigine dair haberler yer almakta. Temel Kamu hizmetlerinden birisi olan Posta Hizmetlerinin özellestirilmesi ile belirli bir rant alani yaratilacagi kesin gibi gözüküyor. Ülkemizin her yerinde hizmet alim noktalari ve yaygin subelesmesi ile çok önemli bir ihtiyaca cevap veren Posta Teskilatinin ve hizmetten yararlanan halkimizin bundan, en azindan maliyetler açisindan zararli çikacagini düsünüyorum.
Bu nedenle geçmiste yasanan olumsuz bir deneyimi önemli gördügüm için sizlerle paylasmak istedim. Haberlesme emekçilerinin örgütlü oldugu sendika ve derneklerin bu konuya daha duyarlilikla, halki ve kamuoyunu bilgilendirecegi ümidiyle yazimizi burada noktalayalim.
Dostlukla.
*Osmanli Imparatorlugunda Yabanci Postalarin varligi ve isletilmesi ayri bir yazi konusu olarak ele alinacaktir. ** Abdülmecid:(1839-1861) *** 4 Ekim 1853 - 30 Mart 1856 tarihleri arasindaki Osmanli-Rus Savasidir.****Ülkemizde Haberlesme Hizmetlerinin Genel Bir Tarihi Hakkinda; Asaf Tanrikut. Türkiye’de Posta ve Telgraf ve Telefon Tarihi ve Teskilat ve Mevzuati. Ankara 1984, Yunus Türkölmez.”PTT’de Isçi ve Memur Örgütlenmesi”. (Ankara.1988)
