Bugün, 4 Mayıs 2024 Cumartesi
Ama artık yeni bir dönem başlıyordu. Önce bazı işkollarında memur dernekleri kurulmuş ardından da sendika kurabilme arayışları ve çalışmaları başlamıştı. Bu anlamda geçmiş deneyimi en fazla olan öğretmenler sürecin başını çekiyordu. Kurulan öncü derneklerden biri de PTT’de kurulan ve benim de üyesi bulunduğum PTT ÇAYAD idi. (*)
Aslında PTT ÇAYAD hiçbir zaman kendisini sadece memur derneği olarak görmemiş ve hep işçi memur birlikteliğini savunmuştur. Zaten 8 kurucu üyenin 3’ü de işçidir. O yıllarda PTT’de 4-5 çeşit istihdam biçimi vardı. Kadrolu memur, Emekli Sandığına tabi sözleşmeli personel (memur), SSK’ya bağlı sözleşmeli personel (memur), SSK’ya bağlı yevmiyeli işçi vb.
2 Nisan 1989 tarihinde yapılan derneğin açılış töreninde bu konuda şöyle deniyordu. “Sorunların çözümü için örgütlülüğü benimseyerek PTT bünyesinde statü ayrım yapmadan ortak sorunlar etrafında toplanarak tüm çalışanları duyarlı hale getirmeyi hedefleyen PTT ÇAYAD’ı kurduk.”
Öte yandan 22 Ocak 1990 tarihinde yayınlanan 399 sayılı KHK ile Sözleşmeli Personel uygulamasının kapsamı tüm KİT’leri içine alacak şekilde genişletilmişti. PTT’de ise zaten sözleşmeli personel konusu çok eski yıllardan beri bir sorun olmaya devam ediyordu. Bu konuda 1960’lı yıllardan itibaren çeşitli dernek ve sendikalar tarafından raporlar yayınlanmış, mahkemeler açılmış vb. birçok girişimde bulunulmuştu.
Şöyle ki “mukaveleliler” denilen bu gurubun sayısı yıllara göre 450 ile 750 arasında değişiyordu. Daha sonra 1985 yılında sözleşmeli personel uygulaması yeni bir istihdam biçimi olarak başlatılır ve mevcudu 143 kişidir. Bu sayı 1986’da 6091’e yükselir ve zaman içerisinde sürekli artar. 399 sayılı KHK ile de zorlamalı bir süreç başlar ve neredeyse kadrolu memur hiç kalmaz. 1993 yılına gelindiğinde ise bu sayı 89.757’ye ulaşmıştır.
399 sayılı KHK hükümleri işçi ve memurlara göre sözleşmeli personeli daha bir boyunduruk altına alıyordu. Nerdeyse adeta nefes almalarını bile işverenin iznine tabi kılıyordu. Her şeyi yasaklıyordu. PTT’de ise çalışma süresine “iş bitimi” diye bir kavram getirilmiş ama işin tam bir tanımı yoktu. Hafta içi ve hafta sonu mesaileri tam bir keyfiyete dayanıyordu.
Böylesi bir ortamda memurların genel hak ve örgütlenmelerinden ne zaman bahsedilse “memurların bazı hak ve güvenceleri var ama bu sözleşmeli personelin hiçbir hak ve güvenceleri yok, bunlar tam bir ücretli köle deniyordu”.Bu görüş basında en etkili işçi haklarını savunan yazarlar tarafından dahi savunuluyordu.
İşte bunu kabul edemezdik. Derneğimiz PTT ÇAYAD’da diğer işkolları gibi biz de sendikalaşma çalışmalarına başlamış ve bu konuda çalışmalar yapmak üzere bir komisyon kurmuştuk. İstanbul’da düzenlenen çeşitli eylemlere de dernek olarak katılıyorduk.
Sendika komisyonu ve dernek olarakkafalardaki sorunları aşmak için Türkiye Haber-İş Sendikasının İstanbul Şubesinde “Sözleşmeli Personelin Sendikalaşmadaki Hukuki Durumu”konulu bir panel düzenledik. Panelde sert tartışmalar yaşandı. “Memurlar sendika kuramaz, böyle bir hakları yok” denirken, söz konusu 399 sayılı KHK’ya tabi bizler olunca “onların zaten hiç yok, ayrıca açıkça sendika kuramazlar diye yasak olduğu yazılı” deniyordu. Panel işte kafalardaki bu sorunları biraz olsun aydınlatmak için düzenlenmişti. Faydası da oldu.
Tartışmanın bir tarafında “bizler memuruz, bizim de diğer memurlar gibi sendika kurma hakkımız var” diyenler ve memurluk hukukuna göre bizlere yol göstermek isteyen hukukçular vardı.
Diğer tarafında ise bizzat benim tarafımdan dile getirilen şu görüş vardı:
“Kamu çalışanlarına dünyada tanınan genel haklar elbette bizim için de vazgeçilmezler arasındadır. Ancak sözleşmeli personel,evet 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun getirdiği bazı hak ve güvencelere sahip değiller ama sendika kurma konusunda memurlara göre daha avantajlılar.”
Bu görüşümün sebebi de çok basitti.Açıkça bunların hiçbir hakkı yok denilen sözleşmeli personele getirilen sendikal faaliyet, siyasi faaliyet, grev vb. yasakların hiçbirisi henüz yürürlükte değildi. Hatta disiplin cezası hükümleri bile. Bunu bizzat KHK kendisi söylüyordu.Kararnamenin Yürürlük başlıklı 60.maddesi bizzat bunu şöyle düzenlemişti.
“Bu kanun hükmünde sözleşmeli personele getirilmiş bulunan ceza, sendikal faaliyet ve grev yasağı ile siyasi faaliyet yasağına ilişkin hükümler kanunlaştığı tarihte, diğer hükümleri ise yayınlandığı tarihte yürürlüğe girer” deniliyordu.
Bu iddiamı ve görüşümü o günlerde düzenlediğimiz çeşitli toplantılarda ifade ediyor ve bazı arkadaşlarla çok sert tartışmalarımız oluyordu. Bunun iki nedeni vardı.
Birincisi, arkadaşlarımız ve PTT memurlarının nerdeyse tamamı kendisinin 657’e tabi bir memur olduğunu düşünüyorlardı. Oysa sadece bazı özlük hakları ve intibaklar konusunda evet 657’ye tabi idiler. Kadro dereceleri vb. hep ona göre düzenleniyordu ama o kadar. PTTGenel Müdürlüğü Hukuk Müşavirliğince yazılan Hukuk Bilgisi notlarında bu durum şöyle ifade ediliyordu.Özetle aktarmaya çalışayım.
“657 sayılı Devlet memurları Kanunu’nun PTT memurları hakkında uygulanan hükümleri sadece ücret sistemi ve intibaklarla ilgili olanlarıdır. Buna göre PTT memurları devlet memuru sayılmayıp, sadece kamu hizmetlisi statüsündedirler.
Görevini ifade ederken kendileri suç işlemeleri halinde devlet memuru gibi yargılanırlar, ancak kendilerine karşı bir suç işlendiğinde, görevi esnasında saldırıya uğradığında devlet memuru sayılmamaktadırlar ve faili şahsi dava yoluyla takip edebilirler.”
Ve diyor ki; “devlet memuru sayılmadıkları gibi memurun muhakematı hakkındaki kanuna da tabi değildirler. Kendileri bir suç işlerse Cumhuriyet Savcıları onları resen onları soruşturabilecektir.”
Şöyle bir durum ortaya çıkıyordu. Bir saldırgan görevi başındaki bir PTT memuruna saldırıp zarar verse, yaralasa, ve o anda terazi düşüp zarar görse, PTT’nin malları devlet malı niteliğinde olduğu için teraziye verilen zararı kurumun avukatları takip ederken, memur kendisi şahsi şikâyet davası açmak zorundaydı.
Bunları anlattığımda bana “olamaz öyle bir şey deyip, şiddetle karşı çıkıyorlardı”. Kendilerinin memur sayılmadıkları gerçeğini asla kabul etmiyorlardı. İlla 657’nin bir ucundan tutarak sendika kurmaları gerektiğini düşünüyorlardı.
İkincisi ise 399 sayılı kararnamede yazılı olup yürürlüğe girmeyen yasakların varlığını söylediğimde getirdikleri itiraz idi. Onu yazının ikinci bölümünde ele alacağım.
(*) PTT ÇAYAD: PTT Çalışanları Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği. (Kütük Kaydı No: 34-44/195) Kuruluş Tarihi: 20 Şubat 1989, Kapanış Tarihi: 16 Ocak 1992 tarihinde Tüm Haber -Sen’in kuruluşundan sonra feshedilir.
Derneğin o sürece damgasını vuran en önemli eylemi 4 Ocak 1990 tarihinde Sirkeci’deki PTT Başmüdürlüğü yemekhanesinde düzenlediği YEMEK BOTKOTU eylemidir. Bu eylem çok fazla ses getirmiş, işveren ve polisi çok rahatsız etmiştir. Eylemin hemen ardından dernek genel başkanı İsmail Karakuş ve dernek üyesi Mustafa Vural’ın iş akitleri feshedilmiş ve 2 üyesi şehir dışına sürgüne gönderilmiştir. Ayrıca 15 üyesi de şehir içi sürgünle cezalandırılmıştır.
Daha sonraki süreçte Mustafa Vural tarafından dernekte sürdürülen açlık grevi ve derneğin katıldığı diğer eylemler nedeniyle polis tarafından sürekli taciz edilmekte idi. 3 Kasım 1990 tarihinde İstanbul’da akşam saatlerinde basılan yedi dernek arasında ÇAYAD da vardır ve içerde bulunan biri yönetim kurulu üyesi olmak üzer 4 üyesi gözaltına alınır, daha sonra da serbest bırakılır.
Bu da yetmemiş olacak ki, baskın sırasında dernekte buldukları bazı yasal sosyalist gazete ve dergiler yasadışı yayın bulundurma gerekçesi yapılarak dernek genel merkezi mühürlenmiştir. Ardından 8 kurucu üye hakkında DGM’de dava açılmış ve bir buçuk yıl sonra beraatla sonuçlanmıştır.
Ama bu cezaların hiçbiri derneğin (genel merkezi mühürlü olduğu halde) sendikalaşma mücadelesinin önünü kesememiştir. Ve 16 Ocak 1992 tarihinde 851 kurucu üye ile TÜM HABER -SEN’in kurulmasını engelleyememiştir.
