Avrupa’da ilk çiftçi toplumlarin köklerini arastirmak üzere proje baslatildi. Avrupa Komisyonu tarafindan desteklenen ve 4 yil sürmesi beklenen BEAN (Bridging the European and Anatolian Neolithic – Avrupa ve Anadolu Neolitik Dönemleri Köprüsü) projesinin en önemli ayagini Türkiye olusturuyor. Bugüne kadar Bursa’daki Aktopraklik Höyügü’nde bulunan 8 bin yil öncesine ait iskeletler ile Bursa Barçin Höyük’te bulunan iskeletlerden ve Yenikapi’daki 8 bin önceki döneme ait insan kemiklerinden DNA örnekleri alindi.
Avrupa ve Anadolu Neolitik Dönemleri Köprüsü projesi kapsaminda arkeolog ve antropologlardan olusan bir grup Türkiye’de kazi bölgelerini gezdi. Proje grubunda uzmanlarin yani sira Avrupa’dan doktora ögrencileri de bulunuyor. 2012’de resmi olarak baslayan proje kapsaminda Bursa Aktopraklik kazilarindan ve Yenikapi kazilarinda bulunan 8500 yillik iskeletlerden DNA örnekleri alindi. Türkiye’nin yani sira Sirbistan, Romanya ve Yunanistan’dan da DNA örnekleri toplandi. Ancak projenin en önemli ayagini Türkiye olusturuyor.
Biyolojik karsilastirma
2016’da tamamlanacak çalismayla çok önemli sonuçlara ulasilmasi bekleniyor.
BEAN projesinin basindaki isimlerden Almanya Johannes Gutenberg Üniversitesi Antropoloji Bölümü ögretim üyesi Prof. Dr. Joachim Burger’le Türkiye’ye adim atar atmaz bulustuk. Bu önemli projenin detaylarini ilk agizdan dinledik. Yaptiklari arastirmalar sonucunda ilk çiftçi topluluklarinin Avrupa’ya Anadolu’dan geldigini tahmin ettiklerini belirten Prof. Burger, çalismalarini söyle özetledi:
“Çiftçi toplumlarin çekirdek bölgesi, Anadolu’nun güneyi ve güneydogusu. Bugüne kadar yapilan çalismalar sonucunda çikan izler bizi Anadolu’ya getirdi. Avrupa’da biyolojik olarak karsilastigimiz insanlar ayni. Tüm Güneydogu Anadolu’da insanlarin topluca Avrupa’ya gittigini söylemek dogru olmaz. Ancak bu olasilik var. Arastirma sonucunda bunu ortaya koyacagiz. Biz daha çok insanin göçüne bakacagiz. Çikis noktamiz iskeletler. Bunlarin öne çikani ise Bursa’daki Aktopraklik. O dönemle ilgili mezarlik alani kesfedildi.”
Hayvanlar Anadolu’dan gitti Prof. Burger, 2 yil önce Aktopraklik’a gelerek DNA örneklerini bizzat kendisi aldi. Aktopraklik kazisinda bulunan iskelet örnekleri de Yenikapi kazilarinda oldugu gibi 8500 yil öncesine ait. Yenikapi kazilarinda bulunan iskeletlerin ikisinden de DNA örnekleri alindi. Orta Avrupa ve Balkanlardan da örneklerin alindigini belirten Prof. Burger, farkli bölgelerdeki iskeletleri karsilastirildigini anlatti:
“Aslinda Avrupa’daki koyun, keçi ve sigir gibi hayvanlar için bu çalisma yapildi. Hayvanlarin Anadolu’dan Avrupa’ya gittigi biliniyor. Anavatanlari Anadolu. 1970’lerden itibaren bu tartisiliyor ve biliniyor. Hayvanlar biliniyor ancak insanlar bilinmiyor. Hayvanlar için DNA yok ancak bulunan koyunun evcil olup olmadigini zoologlar anliyor. Avrupa’da bulunanlarin tamami evcil. Anadolu’dan gittikleri bu sekilde ögreniliyor.”
‘Istanbul’un fethi’gibi önemli
BEAN projesinin arkeologlarla antropologlarin yeni teknoloji kullanarak yaptigi kapsamli bir proje oldugunu anlatan Burger’e göre “Istanbul’un fethedilmesi gibi tarihi olaylar ne kadar önemliyse bu çalisma da o kadar önemli”:
“Çiftçi yasami, yerlesik hayatin baslamasi anlamina geliyor. Bugünkü toplum düzenin temelinin atildigi dönem. Toplam düzeni nerede ortaya çikti, nasil gelisti, hayvanlarin evcillestirilmesi, bitkilerin tarima alinmasi... Avrupa’ya nasil aktarildi? Bugünkü toplumun kökenini ifade ediyor. Hâkim toplum düzeninin kökeni Anadolu’da mi yeserdi? Bu çok önemli bir konu. Arastirmalarimiz bunu ortaya çikaracak.”
BEAN projesini Türkiye’den önemli arkeologlar da destekliyor. Biri de Prof. Necmi Karul. Istanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dali ögretim üyesi Prof. Necmi Karul da projenin önemini söyle vurguladi:
“Proje, Anadolu’nun evrensel kültür tarihi içinde oynadigi rolü bir kez daha ortaya koyacak nitelikte. Bu proje ile Avrupa’da 8 bin yil kadar önce ortaya çikan ilk çiftçi topluluklarinin biyolojik olarak Anadolu kökenli olup olmadiklari arastiriliyor. Aslinda arkeologlar bu soruyla 100 yili askin bir süredir mesguller. Arkeolojik veriler Anadolu’nun çiftçi yasaminin anavatani olugunu kanitlarken, bu yasam biçiminin basta Avrupa olmak üzere dünyanin farkli cografyalarina da buradan yayildigina dair önemli kanitlara sahipler. BEAN projesi, kemiklerden yapilacak DNA analizleri sayesinde bu aktarimin biyolojik boyutuna, baska bir deyisle insanlarin göçü ile gerçeklesip gerçeklesmedigi konusuna yogunlasiyor. Bu amaçla ayni kültürü yansitan ve hemen hemen ayni döneme tarihlenen höyüklerden alinan örnekler karsilastirilacak. Böylelikle insanlik tarihinin en önemli devrimlerinden biri sayilan üretime dayali yasam biçimini ortaya koyan Neolitik Dönem topluluklarinin biyolojik verilerden takip edilmesine olanak saglayacak. Proje ortaklarindan Istanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dali’nin yürüttügü Bursa Aktopraklik Höyügü’nden alinan örnekler tarihöncesi DNA veri tabaninin önemli bir parçasini olusturacak.”
Sekan Ocak/Radikal