TELFONUN ÜLKEMIZE GIRISININ KISA ÖYKÜSÜ VE ILK IMTIYAZ SÖZLESMESI

TELFONUN ÜLKEMIZE GIRISININ KISA ÖYKÜSÜ VE ILK IMTIYAZ SÖZLESMESI

Son günlerde ülkemizin ana gündem maddesi iktidar ve çevresinin bulastigi iddia edilen yolsuzluklar ile bunlarin açiga çikmasinda en önemli belge olarak sunulan telefon dinleme ve tapeleri. Bu bas belasi denilen ve herkesin dinlendiginden süphelenmesine ragmen kullanmaktan bir türlü vazgeçemedigi telefonu bu ülkeye kimler getirdi, ilk geldiginde nasil karsilandi? Bizde kisaca bu sürece bir göz atalim dedik.

Telefon ilk defa 1878 yilinda Paris’te düzenlenen uluslararasi bir sergide teshir edilir ve denenir. Bundan tam bir yil sonra 19 Temmuz 1879 tarihinde Osmanli Devletine bir basvuru yapilarak 50 yil müddetle telefon kurmak için imtiyaz hakki istenir. Bu basvurunun o günün kosullarinda reddedilmesine ragmen, hemen ardindan iki ay gibi kisa bir süre sonra 20 Eylül’de (1879) Istanbul için yeni bir imtiyaz hakki daha istenir ve o da reddedilir.

1880 yilinda üçüncü kez,” yangin vukuunda faydalanmak ve isteyene 25 altin tesis masrafi ödemesi karsiliginda verilmek üzere” yeni bir basvuru yapilir. Ancak bu basvuruya da izin verilmez.

Nihayet bundan bir yil sonra, 1881 yilinda Posta ve Telgraf Nezareti’nin Sogukçesme Sokagindaki Nezaret Dairesiyle – Yenicami’deki ahsap Postane Binasi arasinda tek telli bir Telefon Hatti kurulur. Ülkemizde ilk defa isletilen telefon hatti bu hattir.

Daha sonra ayni yil içinde (1881) eklenen hatlar ise sunlardir.                                        Galata Millet Han’da ki Postane ile – Yenicami’de ki Postane arasinda,            Osmanli Bankasinin Galata Subesi ile – Yenicami’de ki Istanbul subesi arasinda, Galata Liman Dairesi ile – Kilyos’ta ki Tahlisiye Idaresi arasinda tek telli irtibati olan hatlar dösenir.

 Ancak 1886 yilinin Agustos ayinda yayinlanan bir Irade-i Seniyye (padisah emri) ile bu son hat (Galata- Kilyos arasindaki) hariç diger tüm telefonlar kaldirilmis ve hatlar toplatilmistir

Osmanli Devlet Idaresinin telefondan bu denli ürkmesi ve izin vermemesi üzerine çok seyler yazilip söylenmistir. Devir Sultan 2. Abdülhamid (1876-1909) devridir. Bugünden bakinca çok sey söylenebilir belki ama burada asil korkulan sey bu yeni icadin gizli faaliyetlerde kullanilmasi ihtimali idi. Bu durumu PTT eski Genel Müdürlerinden Asaf Tanrikut, “Türkiye Posta Ve Telgraf Ve Telefon Tarihi Ve Mevzuati”(Ankara 1984) isimli eserinde söyle anlatmaktadir.

“Osmanli Saray Mensuplari ve bunlara tebaiyet eden Erkan-i Devlet, telefonlardan ve her nevi elektrik tertibatindan korkarlardi. Telefon tellerinin ‘gizli hat olmayacak’ diyerek havai çiplak telli olmasini özellikle istemislerdir.

1892 yilindan itibaren maarife, mekteblere kadar yayilan hafiyeligin ve jurnalciligin kisa tabirle ‘fesad-i ahlakin’ siddetle devam ettigi siralarda ev dâhilinde mahsus telefonlar katiyen yasak edilmis ve gümrüge gelen telefon ve elektrik esyasinin geçirilmesine mani olunmustur. Buna ragmen bunlar rüsvetle her zaman girmistir. Hatta Mesrutiyetin ilanina kadar telefondan bahseden kitaplar okumak bile korkulur bir seydir.”(cilt 2, s.682-683)

1908 yilinda 2. Mesrutiyetin ilanindan hemen sonra telefona karsi yasaklar kaldirilir ve ardindan büyük bir hücum baslar. Basta resmi makamlar ve hükümet daireleri olmak üzere toplumun her kesiminden müracatlar yapilir. Ancak bu karmasa içerisinde halktan toplanan paralarin çogu heba olup gider.

1908 yilinin Temmuz ayindan itibaren telefonda hükümet tekeli kabul edilerek Posta ve Telgraf Idaresi buna yetkili kilinir.

1909 yilinda Fransa’dan 50 hatlik bir santral getirtilerek Istanbul Sirkeci’de ki Postanede kurdurulur ve buradan sadece Nazirlara ve bazi Resmi Dairelere bagli hatlar kurularak 10 Mayis (1909) tarihinde 28 hat olarak hizmete açilir. (1)

Kisa bir süre içerisinde bu hatlarin dolmasi üzerine yeni santrallar ithal edilerek Pangalti, Maliye, Mebusan ve Beyoglu Telgrafhanelerinde de birer dagitim merkezi açilir.(2)

Giderek telefon kullanan sayisinda büyük bir artis olur. Önce Tanin, Ikdam, Sabah, Tasviri Efkâr gibi gazetelerin idarehanelerine ve bazi bankalara seneligi 12 Liradan birer telefon verilir. Abone sayisi da bu arada 825’e ulasmistir.

1911 yilina gelindiginde ise Istanbul ve yakin çevresinin telefon imtiyazi Meclisi Ayan ve Mebusan’da kabul edilen tek maddelik bir kanunla 30 sene müddet ile Amerikan Western Elektrik Sirketi adina Mösyö Webb’e verilir.

Mösyö Webb’e verilen bu imtiyazi ve kurulan sirket ile imtiyaz sartnamesine konulan, bu günün özellestirmelerinde dahi olmayan çok önemli hususlari bir sonraki yazimizda ele alacagiz. 

Dostlukla.

(1)   Bu santral ile birlikte toplam 45 adet manyetolu Masa Telefonu da alinmistir. Devir ise artik Sultan 5. Mehmed Resad (1909-1918) dönemidir.

(2)   Yine Fransa’dan önce 100 hatlik bir adet, ardindan 25 hatlik iki adet, 15 hatlik bir adet ve 10 hatlik bir adet olmak üzere toplam 175 hatlik bes santral daha alinir.